אַ שטיקל אַרײַנפֿיר צו תּשעה־באָבֿTisha B’Av 101
אַן איבערבליק פֿון די טראַדיציעס און לעגענדעס אין שײַכות מיט דעם וויכטיקן תּענות בײַ ייִדן
די באַלאַגערונג און צעשטערונג פֿון ירושלים דורך די רוימער אונטער טיטוס Image by Ercole de Roberti
די גמרא לאָזט אונדז וויסן: ווער עס טרויערט אויפֿן חורבן ירושלים וועט זוכה זײַן צו דער שׂמחה פֿון ירושלים. איז דעריבער נישט קיין צופֿאַל וואָס בײַ פֿרומע ייִדן איז ער אַ טאָג פֿון טרויער און שמחה צוזאַמען. די יאָרצײַט פֿון אַ רבין ווערט אַפֿילו באַצײכנט „הילולה‟ ווי פֿרייד און שׂמחה, ווײַל כּל־זמן די פֿאַרשטאָרבענע זײַנען נישט פֿאַרגעסן געוואָרן, לעבן זיי ווײַטער.
טרויער איז דער קאַמף קעגן פֿאַרגעסן ווערן, דער קאַמף קעגן דעם אומברחמנותדיקן גורל. דאָס איז דער זין פֿון ייִדישע טרויערטעג, באַזונדערס פֿון די דרײַ וואָכן וועלכע הייבן זיך אָן מיט דעם תּענית פֿון שבֿעה עשׂר בתּמוז און פֿאַרענדיקן זיך מיטן טאָג פֿון תּשעה באָבֿ.
מיר האָבן טיף געגלייבט אינעם ייִדישן מאָרגן, זײַנען די טעג פֿון שׂמחה און די טעג פֿון טרויער אַ כּלי־זיין אין קאַמף פֿאַרן קיום און גאולה.
ווען דער צווייטער בית־־המקדש איז חרובֿ געוואָרן, דערציילט די גמרא, האָבן אַ סך ייִדן זיך אָפּגעזאָגט פֿון עסן פֿלייש און טרינקען ווײַן.
אין די דרײַ וואָכן פֿון שבֿעה עשׂר בתּמוז ביז תּשעה באָבֿ איז מען זיך נוהג נישט צו פּראַווען קיין חתונות. זינט מיר האָבן אָנגעוווירן דעם בית־המקדש אויף דער ערד האָבן מיר אויפֿגעבויט דעם בית־המקדש של מעלה, אין הימל. דער חורבן פֿון ירושלים אויף דער ערד האָט אונדז געצוווּנגען אויפֿצובויען צוויי ירושלימס, איינער אויף דער ערד און דער צווייטער אין הימל, און פֿאַרבליבן איז אונדז דער גײַסטיקער ירושלים.
אַן אַלטע אַגדה דערציילט, אַז ווען משה רבינו האָט געהאַלטן בײַם געזעגענען זיך מיט דער וועלט, האָט אים גאָט ברוך הוא אַרויפֿגעפֿירט אין הימל און אים געוויזן אַלץ וואָס ס׳וועט פּאַסירן מיט די קומענדיקע דורות. האָט משה רבינו געווענדט זײַן בליק צום כּסא הכּבֿוד און געזען ווי גאָט, ברוך הוא, בויט דעם בית־המקדש מיט אײדלשטיינער און צווישן איין שטיין און אַ צווייטן שײַנט אַרויס דער גלאַנץ פֿון דער שכינה און משיח בן דוד שטייט אין מיטן.
פֿאַראַן אַן אַלטע ייִדישע לעגענדע וואָס דערציילט אַז אין דעם טאָג וואָס דער בית־המקדש איז חרובֿ געוואָרן איז משיח געבוירן געוואָרן. מען טאָר דעם טאָג אַפֿילו נישט לערנען קיין תּורה אַחוץ דעם ספֿר איוב, איכה און יענע טיילן פֿון ירמיהו וווּ עס רעדט זיך וועגן גלות און חורבן.
אַ קאַפּיטל תּהילים טראָגט דעם נאָמען „על נהרות בבֿל‟, דאָס טרויעריקסטע ליד פֿונעם ערשטן חורבן בית־המקדש. געווען איז עס איבער צוויי און אַ האַלב טויזנט יאָר צוריק. נאָך אַ לאַנגער באַלאַגערונג איז ירושלים געפֿאַלן, דאָס לאַנד איז חרובֿ געוואָרן און אַ טייל פֿון דער באַפֿעלקערונג איז פֿאַרשלעפּט געוואָרן אין געפֿאַנגענשאַפֿט קיין בבֿל, אינעם הײַנטיקן באַגדאַד, איראַק. דער מאַרש פֿון ירושלים קיין בבֿל איז געווען אַ געפֿערלעכער. אויסגעמאַטערטע, אַנטוישטע און דערשלאָגענע זײַנען די רעשטלעך פֿון די פֿאַרטריבענע ייִדן אָנגעקומען און דאָ, בײַ די טײַכן פֿון בבֿל, האָבן זיי זיך געגעבן אַ הייליקע שבֿועה אייביק צו געדענקען ירושלים.
