דער מינהג אײַנצולאַדן שוין לאַנג טויטע ייִדן אין דער סוכּהWhy we invite long-deceased Jewish figures into our sukkah
די סוכּה רעפּרעזענטירט דאָס טיפֿע קאָסמישע אַחדות – אַפֿילו צווישן לעבעדיקע און טויטע.
Image by Wikimedia Commons
במשך פֿונעם חג־הסוכּות איז ברייט פֿאַרשפּרייט דער מינהג צו פֿאַרבעטן געסט; ווען מע לאַדט אײַן אַן אָרעמאַן, איז עס אַ גרויסע מיצווה. דער רמב״ם האָט מיט שאַרפֿע ווערטער געפּסקנט, אַז אַזוי ווי דער בעל־הבית אַליין מוז עסן אין דער סוכּה, מוז ער געבן דאָרטן עסן גרים, יתומים, אַלמנות און אַנדערע מענטשן, וואָס געפֿינען זיך אין אַ שווערער סיטואַציע און נייטיקן זיך אין הילף. דער רמב״ם באַטאָנט, אַז דער, וואָס פֿאַרמאַכט די טירן פֿון זײַן סוכּה, כּדי זיך נאָר אַליין אָנצוזעטיקן, טוט אַנשטאָט אַ מיצווה אַן גרויסע עבֿירה.
צוליב דעם האָט זיך אויך ווידער פֿאַרשפּרייט די טראַדיציע צו פֿאַרבעטן סתּם אַ סך געסט, בפֿרט גוטע פֿרײַנד און קרובֿים. וועט ווייסט, אפֿשר נייטיקן זיי זיך אויך אין עפּעס? דערצו, מער געסט – מער שׂימחה.
פֿון וואַנען האָט זיך אָבער גענומען דער מינהג אײַנצולאַדן אומזעעוודיקע, טויטע סוכּה־געסט – די אושפּיזין? אין דער גמרא מיינט עס אַן אַכסניא, גאַסטהויז. עס טרעפֿן זיך אַנדערע ווערטער פֿונעם זעלבן שורש, וואָס מיינען אַ בעל־אַכסניא. אינעם זוהר באַצייכנט עס שוין אַ גאַסט; אַזאַ שפּראַכלעכע טראַנספֿאָרמאַציע קאָן מען זיך גרינג פֿאָרשטעלן. דאָרט שטייט, אַז ווען אַ ייִד קומט אַרײַן אין זײַן סוכּה, דאַרף ער קודם־כּל פֿאַרבעטן די „אושפּיזין עלאָין‟ – הימלישע געסט. ס׳אינטערעסאַנט, אַז אַ טייל מפֿרשים דערקלערט דאָס בהסכּם מיטן רמב״ם: אויב יתומים מוז מען אַרײַנלאָזן אין דער סוכּה, איז אויך וויכטיק צו פֿאַרבעטן זייערע פֿאַרשטאָרבענע טאַטעס.
די סוכּה רעפּרעזענטירט אַ בריק צווישן ייִדן פֿונעם גאַנצן קאָסמאָס, אַפֿילו צווישן לעבעדיקע און טויטע. אַזוי צי אַנדערש, דערקלערט דער זוהר נישט קלאָר, וועמען און ווען איז כּדאַי צו ברענגען פֿון יענער וועלט אין אונדזער סוכּה. די דאָזיקע אינפֿאָרמאַציע קומט פֿון שפּעטערדיקע מקובלים. דער אַריז״ל – רבי יצחק לוריא – האָט דערקלערט, אַז די געסט זענען די אָבֿות אַבֿרהם, יצחק און יעקבֿ, משה רבינו, אַהרן הכּהן, יוסף הצדיק און דוד המלך. יעדער חשובֿער גאַסט קומט אַרײַן אין אַ געוויסן טאָג; מע פֿאַרבעט זיי מיט געוויסע פֿראַזעס אויפֿן תּרגום־לשון.
ווי געזאָגט, איז דער מינהג רעלאַטיוו יונג און לאָזט זיך אָפּגעטײַטשט ווערן אויף פֿאַרשיידענע אופֿנים. בײַ די ליובאַוויטשער חסידים פֿאַרבעט מען אויך דעם בעל־שם־טובֿ, דעם מעזשריזשער מגיד און די חב״ד־רביים. שמיני־עצרת, אַ יום־טובֿ וואָס די חב״דניקעס פֿאַרברענגען אויך אין סוכּה (ס׳רובֿ ייִדן זיצן מער נישט אין סוכּה דעמאָלט), פֿאַרבעט מען שלמה־המלך און דעם זעקסטן ליובאַוויטשער רבין, יוסף־יצחק שניאורסאָן.
ווען מע גיט אַן ערנסטן קוק אַרײַן אינעם זוהר, קאָן זיך שאַפֿן אַן אײַנדרוק, אַז מרים האָט אויך געדאַרפֿט זײַן אַן אושפּיזתּא. ממילא, האָבן אַ ריי הײַנטיקע פּראָ־פֿעמיניסטישע רבנים און אַקטיוויסטקעס אויסגעאַרבעט אַ סימעטרישן סדר פֿון אושפּיזתּאס; אַ דאַנק דער קלאָרער קבלה־סיסטעם פֿונעם אַריז״ל, באַקומט זיך זייער אַ שׂכלדיק בילד. למשל, דער זיבעטער טאָג פֿון דער סוכּותדיקער וואָך איז פֿאַרבונדן מיט דער ספֿירת־המלכות, וואָס רעפּרעזענטירט די געטלעכע מידה פֿון קיניגשאַפֿט, מלכות, און די הייליקע שכינה. ממילא, קומען דעמאָלט צו גאַסט דוד המלך און אסתּר המלכּה.
ווער זאָגט, אַז אַלע אושפּיזין מוזן זײַן צדיקים אינעם טראַדיציאָנעלע זין? פֿאַרוואָס קאָנען מיט דוד המלכס סוויטע נישט קומען פּשוטע זינדיקע ייִד… אָדער לאַוו־דווקא ייִדן? אַ טייל ייִדישיסטן האָבן אויסגעטראַכט אַן עקספּערימענטאַלע סיסטעם, לויט וועלכער אין דער סוכּה הענגט מען אַרויס די פּאָרטרעטן פֿון מענדעלע, פּרצן און שלום־עליכמען, און מע פֿאַרבעט זיי צו פֿאַרברענגען מיט זייערע ברידער. איך וואָלט פּערזענלעך געוואָלט ברענגען מאַני לייבן, אַהרן צייטלינען און קאַדיע מאָלאָדאָווסקי, אָבער מיט מײַנע קנאַפּע ידיעות אין קבלה בין איך נישט בכּוח אויסצורעכענען גענוי, ווען און מיט וואָס פֿאַר אַ נוסח דאַרף מען זיך צו זיי ווענדן.
ערנסט גערעדט, זענען די אושפּיזין אַ גוטער בײַשפּיל פֿון אַ בפֿירוש קבלהדיקן מינהג, וואָס איז רעלאַטיוו יונג; האָט אין זיך אַ געוויסן פּסיכאָלאָגישן חן און קאָן פֿאַראינטערעסירן אַפֿילו אַן אין גאַנצן וועלטלעכן ייִד. צי קומען טאַקע הימלישע געסט צו אונדז אין אַ בוכשטעבלעכן זין? נו, זעצט זיך אַראָפּ אין אײַער סוכּהלע אין אַ לאָטאָס־פּאָזע, פֿאַרמאַכט די אויגן, פֿאָקוסירט דעם שׂכל און פּרוּווט אויסצוגעפֿינען!
