אַ ביכערקראָם אין רוים, ניו־יאָרק ברענגט צוריק אַ ביסל ייִדישקייט A bookstore in Rome, New York is bringing back some yiddishkeit
Photo by Julie Whittemore
אַז מע גייט צום ערשטן מאָל איבערן שוועל פֿונעם ביכערקראָם „קיטאָן ענד לויד“ אין רוים, ניו־יאָרק ריכט מען זיך נישט צו זען אַ מזוזה אויף דער טיר.
אָבער װען מע גייט אַרײַן אינעווייניק זעט מען עטלעכע פּאָליצעס מיטן שילד „דזשויש פֿיקשאָן“ (ייִדישע בעלעטריסטיק). דאָרט געפֿינען זיך ענגלישע איבערזעצונגען פֿון שלום עליכם, ווי אויך ראָמאַנען פֿון אַמעריקאַנער ייִדישע שרײַבער ווי סאָל בעלאָ און חיים פּאָטאָק. מע קען דאָרט אויך געפֿינען ביכער פֿון אומבאַקאַנטע שרײַבער אויף ייִדישע טעמעס ווי למשל אַ בוך וועגן שרעק־מעשׂיות פֿונעם ייִדישן פֿאָלקלאָר און דער ייִדישער געשיכטע.
רוים, אַ שטאָט פֿון 32,000 מענטשן אין צענטראַל ניו־יאָרק, איז צום מערסטן באַקאַנט פֿאַר פֿאָרט סטאַנװיקס, װאָס האָט געשפּילט אַ װיכטיקע ראָלע אין דער אַמעריקאַנער רעװאָלוציע און בײַם בויען דעם אירי־קאַנאַל, װאָס האָט פֿאַרוואַנדלט די שטאָט אין אַ צענטער פֿון אינדוסטריע און פֿאַבריקאַציע. קיין צענטער פֿון ייִדישקייט איז זי אָבער קיין מאָל נישט געווען.
רוימס איינציקע שיל, אַ קאָנסערװאַטיװע, האָט פֿאַרמאַכט אירע טירן אין 2011, און אין 2014 האָט מען פֿאַרקויפֿט דעם בנין צו אַ קלויסטער, אײנער פֿון 20 אין דער שטאָט. צװיי באַליבטע קראָמען מיט ייִדישע אייגנטימער — „סימפּקינס“ און „גאָלדבערגס“ — זײַנען אויך מיט יאָרן צוריק געשלאָסן געוואָרן.
„סימפּקינס“ איז געװען אַ קליידערקראָם מיט אַן אימיגראַנטישער געשיכטע. סעמי סימפּקינס האָט אַנגעהויבן װי אַ פּעדלער. לויט אַן אָרטיק געשיכטע־בוך האָבן די פֿאַרמערס זיך תּמיד געפֿרײט אים צו זען, נישט נאָר צוליב דער סחורה װאָס ער האָט זיי געבראַכט, נאָר אויך ווײַל ער פֿלעג זיי דערציילן נײַעס פֿון דער ברײטער װעלט. מיט דער צײַט האָט ער זיך אָנגעשפּאָרט גענוג געלט צו עפֿענען אַן אייגענע קראָם. נישט געקוקט אויף זײַן דערפֿאָלג האָט ער, װײַזט אויס, נאָך אַלץ געהאַט צײַט צו באַזוכן זײַנע אַלטע חבֿרים, די פֿאַרמערס.
אַ דאַנק דזשולי װיטמאָר און איר אומאָפּהענגיקער ביכערקראָם זעט מען ווידער סימנים פֿון ייִדישקייט אין רוים. װיטמאָר האָט מיר געזאָגט אַז זי האָט געעפֿנט דאָס געשעפֿט אין אָקטאָבער 2021 אין מיטן דער פּאַנדעמיע, װי „אַ ייִדישע קראָם וואָס נעמט אויף מענטשן פֿון אַלע ראַסעס און מינים“. די קראָם געפֿינט זיך אויף דאָמיניק סטריט אין צענטער שטאָט רוים. בשכנות קען מען געפֿינען אַטעליעען פֿון קונסט, מוזיק און טענץ, ווי אויך אַן אַלטן אַרט־דעקאָ קינאָ װוּ עס געפֿינט זיך נאָך אַלץ אַן אָרגל; קאַפֿעען און רעסטאָראַנען װאָס מע װאָלט דערװאַרט אין אַ גרעסערער מאָדישער שטאָט אָדער אין אַ באַרימט שטעטל װי װוּדסטאָק.
װיטמאָר,אַ 30־יאָריקע פֿרוי, איז אַ הי־געבוירענע. די שטאָט האַט אַ גרויסע קאַטוילישע בעפֿעלקערונג און כאָטש זי אַליין שטאַמט פֿון אַזאַ משפּחה, זאָגט זי אַז זי איז געװען צוגעצויגן צו יידישקײט װי אַ יונג מײדל. צו 18 יאָר האָט זי אָנגעהויבן גיין אין אַ רעפֿאָרמע שיל אין יוטיקאַ, אַ גרעסערע נאָענטע שטאָט. מיט צװיי יאָר שפּעטער האָט זי זיך מגייר געװען.
אויף קיטאָן & לוידס װעבזײַטל בעמערקט װיטמאָר װי װיכטיק ס׳איז בײַ איר דער ענין תּיקון־עולם, בויען אַ בעסערע, שענערע וועלט. און דאָס ווערט גוט אָפּגעשפּיגלט אינעם געשעפֿט. זי האָט צום בײַשפּיל געלאָזט אַן אָרגאַניזאַציע װאָס שטיצט פּליטים ניצן דער קראָמס לייענצימער אויף צו לערנען זיך ענגליש. יעדן פּורים קלײַבט זי צונויף עסן פֿאַר די אָרטיקע שפּײַזבענק. איין פֿרוי — דערציילט זי — איז אַרײַנגעקומען אין קיטאָן & לויד און האָט געזען די צדקה־פּושקע לעבן דער קאַסע. נאָכדעם װאָס זי האָט באַצאָלט, האָט זי אַרײַנגעלייגט אַ ביסל געלט אין דער פּושקע און דערקלערט אַז שוין יאָרן לאַנג האָט זי נישט געטראַכט װעגן דעם דאָזיקן ייִדישן מינהג.
אָבער בײַ קיטאָן & לויד איז נישט שטענדיק ערנסט. װיטמאָר אָרגאַניזירט „פּאַטלאָקס — קאָמונאַלע מאָלצײַטן װוּ קונים און שכנים ברענגען עסן און אַלע קענען פֿאַרזוכן אַלע מאַכלים, און שמועסן. סוכּות האָבן די צוויי קעץ וואָס וווינען אין קראָם — קאַרל לאַפֿאָנג און האָגי קאַטמיקאַל — אויך פֿאַרבראַכט אין דער קלײנער סוכּה און וואַרעם באַגריסט אַ גרופּע געסט.
אויב איר געפֿינט זיך אין רוים, ניו־יאָרק און זוכט עפּעס מחוץ־למחנה, פֿאָרט צו צו דאָמיניק סטריט, װעט איר דאָרט טרעפֿן אַ שיינעם קינאָ װאָס װײַזט אומאָפּהענגיקע פֿילמען; עסערײַען מיט מוזיק פֿאַר אַן עולם, און וויטמאָרס ביכערקראָם װאָס טראָגט שטאָלץ איר ייִדישקײט.
