אַ פּאָדקאַסט וועגן דעם ערשטן ייִדישן ראָמאַן איז פֿול מיט גרײַזןPodcast about the first Yiddish novel in history is filled with errors
Courtesy of Fenestra Books
דער אַרטיקל איז אָנגעשריבן אויפֿן חסידישן ייִדיש.
דער ערשטער אידישער ראמאן אויף דער וועלט איז געשריבן געווארן מיט פינף הונדערט יאר צוריק אין איטאליע און איז געדרוקט געווארן אין דייטשלאנד. געהייסן האט עס „בבא ד׳אנטאָנאַ“, מער באקאנט ווי בבא בוך [באָווע־בוך] און דער מחבר איז געווען אליהו בחור.
בבא — דער העלד פון דער געשיכטע — איז א אידיש-רעדנדיקער „דאן קיכאט“ באזירט אויף א פאפולערן גויאישן ראמאן, נאר אביסל פאראידישט.
דער באקאנטער אויסדרוק „באבע מעשה“ איז א גלגול פון דעם ביכל.
„טעאטער דיבוק“, אַ טעאַטראַלע גרופּע אין לאָס־אַנדזשעלעס, האט ארויסגעלאזט א פאדקאסט וועגן דעם מערקווירדיגן ביכל, אבער עטליכע בולטע גרייזן זענען דארט אריינגעפאלן צוליב דעם וואס דער גאסט אויף דער פראגראם — א פראפעסערין פון טעאטער, אירית דזשאפי-בערג — איז, ווייזט אויס, נישט גענוג באקאנט מיט אידיש.
איר ערשטער טעות, איז געווען וועגן דעם ווארט „בלבולים“. די מעשה פונ’ם העלד בבא קומט צו א הויכפונקט, ווען זיין געליבטע מארגרעטא — דעם סולטאנס טאכטער — פאלט חלשות, נאכדעם וואס בבאס ערשטע ווייב, דרוזיאנא, איז פלוצלונג צוריקגעקומען.
בבא זאגט מארגארעט אז ער מוז צוריקגיין צו דרוזיאנא — אבער ער טראגט מארגארעטן באלד אן א נייעם שידוך — זיין חבר טיריץ. „ער איז גארנישט ווייניגער פון מיר,“ זאגט ער.
מארגרעטא איז גלייך מסכים און זי זאגט: „איך וויל עס טון וואס שנעלער, ווייל אויב נישט קענען נאך ארויסקומען בלבולים.“
דזשאפי-בערג ווייסט, ווייזט אויס, נישט פון דעם אידישן ווארט „בלבולים“. זי האט געמיינט אז דא רעדט מען פון העברעאישן ווארט „בלבולים“ וועלכע מיינט „צעמישעניש“. פרעגט זי פארחידושט:
„וואס פארא בלבולים מיינט דא מארגרעטא? איז עס א פלאנטער אין דער געשיכטע? איז עס א רעליגיעזע צעמישעניש? איז עס גאר א סעקסועלע צעמישעניש?“
מסתמא האט דזשאפי-בערג קיינמאל נישט געלייענט וועגן בלוט בלבולים אויף אידיש, און ס’איז איר גארנישט איינגעפאלן אז מארגרעטא רעדט דא וועגן אויסגעטראכטע בלבולים — דאס אידישע ווארט פאר פאלשע באשולדיגונגען. מארגרעטא האט גיך מסכים געווען צום שידוך ווייל זי האט אוודאי מורא געהאט אז מענטשן זאלן איר נישט בארעדן, אז מ’וועט אויסטראכטן אויף איר בלבולים אז זי האט צוגענומען א פרויס מאן און איז גאר ווייט פון א צנועה.
א צווייטער טעות האט דזשאפי-בערג געמאכט ביים דערציילן די מעשה פון באווע — דאס מאל אויף א סענסיטיווער טעמע. די פראפעסערין האט געפרעגט: „פארוואס אין בבא-בוך זענען די מוסולמענער באשריבן געווארן מיט אזא פאראכטונג? ווי מיר ווייסן האבן אידן געלעבט הונדערטער יאר אין גוטע באציאונגען מיט די מוסולעמענער אין טערקיי און אין די שפאנישע שטעט, וואו זיי זענען נישט נאר טאלערירט געווארן אבער אפילו רעספעקטירט געווארן.“
איינע פון די באווייזן וואס דזשאפי-בערג ברענגט וועגן די דערנידערונג פון די מוסלומענער אינ’ם בוך איז, אז זיי ווערן גערופן ׳היידען׳ און זי טייטשט עס אויס ווי heathen וואס מיינט געצן דינער, פאגאנער.
אבער דער אמת איז אז זי האט פארזען אן אפענע סתירה צו אירע ווערטער. אין א ווערטערבוך וועלכעס האט מחבר געווען נישט קיין אנדערער ווי אליהו בחור אליין, זעט מען קלאר אז אידיש פארמאגט צוויי באזונדערע טייטשן פארן ווארט „היידען“. דער ערשטער מיינט „אראבער“ און
דער צווייטער מיינט „גוי“.
דאס איז אן אילוסטראציע וויפיל צעמישענישן און באבע מעשיות קען ארויסקומען ווען מען ווייסט נישט דעם ריכטיגן באדייט פון אידישע ווערטער.
A message from Forverts editor Rukhl Schaechter
I hope you appreciated this article. Before you move on, I wanted to ask you to support the Forverts' 127-year legacy — and its bright future.
In the past, the goal of the Forverts was to Americanize its readers, to encourage them to learn English well and to acculturate to American society. Today, our goal is the reverse: to acquaint readers — especially those with Eastern European roots — with their Jewish cultural heritage, through the Yiddish language, literature, recipes and songs.
Our daily Yiddish content brings you new and creative ways to engage with this vibrant, living language, including Yiddish Wordle, Word of the Day videos, Yiddish cooking demos, new music, poetry and so much more.
— Rukhl Schaechter, Yiddish Editor
