אַ פּאָסט־פּאָסט־ווערנאַקולאַרע ייִדיש־קאָנפֿערענץA post-post-vernacular Yiddish conference
אויפֿן הײַיאָריקן ייִדיש־סימפּאָזיום אין דיסלדאָרף האָט מען געשאַפֿן אַ נײַעם טערמין, וואָס פּאַסט זיך גוט צו צו די ייִדישיסטן אין דײַטשלאַנד.
Photo by XXX
וועגן דעם הײַיאָריקן סימפּאָזיום פֿאַר ייִדישע שטודיעס אין דײַטשלאַנד ווילט זיך דערציילן סײַ צוליב די רעפֿעראַטן, סײַ צוליב די שיינע שמועסן בעת די קאַווע־הפֿסקות. אַפֿילו מענטשן, וואָס ווייסן נישט ווי צו רעדן פֿאַר אַן עולם, קענען מיט אַ ביסל קוכן און קאַפֿעיִן ווערן טשיקאַווע מיטשמועסערס.
דער הײַיאָריקער סימפּאָזיום איז פֿאָרגעקומען דעם 2טן ביזן 4טן סעפּטעמבער בײַם אוניווערסיטעט פֿון דיסלדאָרף, אַ שיינע שטאָט בײַם טײַך רײַן. שוין 27 יאָר נאָך אַנאַנד קומען פֿאָר די דאָזיקע סימפּאָזיומס, אָדער אין דיסלדאָרף אָדער אין טריר. זיי האָבן אַ ספּעציעלן טעם, ווײַל עס קומען נישט בלויז אַקאַדעמיקערס, נאָר אויך ייִדישיסטן פֿון אַ גאַנץ יאָר און סתּם פֿאַראינטערעסירטע. אַז מע רעדט פֿאַר נאָרמאַלע מענטשן, דאַרף מען רעדן קלאָר און צו דער זאַך, דער עולם זאָל פֿאַרשטיין.
אין איין רעפֿעראַט האָט דער בערלינער ייִדישיסט דזשייק שנײַדער צוגעטראַכט זייער אַ פֿײַנעם נעאָלאָגיזם: „פּאָסט־פּאָסט־ווערנאַקולאַר“. דער טערמין „פּאָסט־ווערנאַקולאַר“ איז מסתּמא דעם לייענער שוין באַקאַנט, ווײַל דער פֿאָרשער דזשעפֿרי שאַנדלער האָט אים פּאָפּולאַריזירט אין זײַן בוך „אַוואַנטורעס אין ייִדישלאַנד“. ער באַצייכנט דעם אופֿן, ווי אַזוי ייִדיש און לעבט ווײַטער, אָפֿט מיט אַ סימבאָלישער ראָלע, נאָך דעם ווי מע האָט עס שוין אויפֿגעהערט רעדן (למשל, ייִדישע ווערטער, וואָס מע ניצט אין ענגליש). אַז מע רופֿט עפּעס פּאָסט־ווערנאַקולאַר, קען עס האָבן אַ פּעיאָראַטיוון בײַטעם, ווײַל עס איז נישט עכט, נישט אויטענטיש ייִדיש ווי אַ לעבעדיקע שפּראַך.
אָבער די בערלינער ייִדישיסטן, כאָטש זיי קענען געוויינטלעך ייִדיש נישט פֿון דער היים, קענען זיי פֿאָרט רעדן גאַנץ פֿײַן. אַז מע רעדט שוין העברעיִש און דײַטש, איז נישט אַזוי שווער צו רעדן ייִדיש אויך — און אַזאַ קאָמבינאַציע איז זייער פֿאַרשפּרייט אין בערלין. זיי זענען שיין אַריבער די סטאַדיע פֿון פּאָסט־… און זענען געוואָרן פּאָסט־פּאָסט־…
בײַ די טרעפֿונגען פֿון „שמועס און ווײַן“, וואָס שנײַדער אָרגאַניזירט צוויי מאָל אַ חודש אין בערלין, קומט מען זיך צונויף אין אַ שענק אָדער אין אַן אַנדער היימישן לאָקאַל. אַ מאָל לייענט מען עפּעס, אַ מאָל זינגט מען, אַ מאָל שרײַבט מען אַ ליד אין איינעם. דער איינציקער כּלל איז, אַז מע שמועסט נאָר אויף ייִדיש. און עס קומען אַ סך מענטשן, קיין עין־הרע, ווי מע קען זען אין די בילדער.
אין דיסלדאָרף קען מען נישט זײַן אַזוי שטרענג לגבי פֿאַרווערן אַנדערע שפּראַכן, ווײַל עס קומען אויך פֿאָרשערס פֿון אַלט־ייִדיש און אַנדערע זאַכן, וואָס קיינער רעדט נישט. הערט מען אַ מאָל אַ שמועס אויף דײַטש, אויף העברעיִש, אָדער אַפֿילו אויף ענגליש.
אַ צווייטער אַמעריקאַנער בערלינער, דזשאָרדין לי שניי, האָט גערעדט וועגן אַ נײַעם אופֿן אַרויסצוגעבן ייִדישע ביכער: נישט דורך אַקאַדעמישע פֿאַרלאַגן אין מערבֿ־אייראָפּע אָדער אַמעריקע (וווּ אַלץ איז רעלאַטיוו טײַער), נאָר דורך קליינע ליטעראַרישע פֿאַרלאַגן אין דרום־אַמעריקע. דאָרט קען מען דרוקן שיינע צוויישפּראַכיקע אויסגאַבעס פֿאַר אַ קליינער סומע. לי האָט אַליין אַרויסגעגעבן עטלעכע בענד מיט זײַנע איבערזעצונגען פֿון דער פּאָעטעסע דבֿורה פֿאָגעל.
דער שווייצער דיאַלעקטן־פֿאָרשער ייִרג פֿליישער האָט געשפּילט גאָר טשיקאַווע ייִדישע רעקאָרדירונגען פֿון דער צײַט פֿון דער ערשטער וועלט־מלחמה. דעמאָלט זענען איבער צוויי מיליאָן סאָלדאַטן פֿון די אַליִיִרטע אַרמייען (בפֿרט רוסלאַנד און פֿראַנקרײַך) געזעסן אין דײַטשע לאַגערן ווי קריגס־געפֿאַנגענע, אַרײַנגערעכנט אַ סך „רוסישע“ ייִדן. דײַטשע פֿאָרשערס האָבן אויסגעניצט די געלעגנהייט צו מאַכן לינוויסטישע און עטנאָגראַפֿישע פֿאָרשונגען און געמאַכט אפֿשר די ערשטע רעקאָרדירונגען פֿון ייִדישע דיאַלעקטן.
צוויי אונגערישע לינגוויסטן,אסתּר סענדרוי און פֿערענץ נאָרבערט שיפּאָש, האָבן גערעדט וועגן דער אַזוי גערופֿענער טאָפּעלער פֿאַרניינונג אין ייִדיש: דאָס וואָס מע חזרט איבער די נעגאַציע עטלעכע מאָל, למשל: „איך האָב קיין מאָל קיינעם גאָרנישט נישט געגעבן.“ סענדרוי און שיפּאָש האָבן געבראַכט באַווײַזן, אַז די טאָפּעלע פֿאַרניינונג שטאַמט נישט פֿון סלאַוויש, ווי מע האָט פֿריִער געטענהט, נאָר אַז זי איז אַ ירושה פֿון אַלט־דײַטש. אין מיטל־עלטער האָט מען אויף דײַטש אויך אַזוי גערעדט, און אַזוי אַפֿילו הײַנט אין אַ טייל דײַטשע דיאַלעקטן.
אורן כּהן ראָמאַן האָט געגעבן אַ וויסנשאַפֿטלעכן קוק אויף די נעמען פֿון ייִדישע מאכלים אין סופּערמאַרק. די טראַדיציאָנעלע מאכלים — וואָס ראָמאַן רופֿט „ירושה־מאכלים“ (heritage food) — טראָגן אָפֿט ווײַטער ייִדישע נעמען אויף ענגליש און העברעיִש. אין ישׂראל שרײַבט מען לויטן העברעיִשן אויסלייג, און אין אַמעריקע לויטן ענגלישן: kugel, luck-shen אאַז״וו. עס איז טשיקאַווע, אַז געוויסע מאכלים, וואָס מע באַטראַכט פֿאַר עכט ייִדיש אין אַמעריקע, זענען ווייניק באַקאַנט אין ישׂראל. למשל, אין ישׂראל האָט מען ביז לעצטנס כּמעט נישט געקענט דעם קניש, די באַבקע, און דעם ביאַלי, וואָס זענען אַזוינע באַקאַנטע געבעקסן בײַ אַמעריקאַנער ייִדן.
A message from our CEO & publisher Rachel Fishman Feddersen
I hope you appreciated this article. Before you move on, I wanted to ask you to support the Forward’s award-winning journalism during our High Holiday Monthly Donor Drive.
If you’ve turned to the Forward in the past 12 months to better understand the world around you, we hope you will support us with a gift now. Your support has a direct impact, giving us the resources we need to report from Israel and around the U.S., across college campuses, and wherever there is news of importance to American Jews.
Make a monthly or one-time gift and support Jewish journalism throughout 5785. The first six months of your monthly gift will be matched for twice the investment in independent Jewish journalism.
— Rukhl Schaechter, Yiddish Editor
