וואָס צוויי פּאָעטן האָבן געשריבן וועגן זייערע מאַמעסWhat these two Yiddish poets wrote about their mothers
מאַני לייב און ראַשעל וואַפּרינסקי, וואָס זענען יאָרן לאַנג געווען ראָמאַנטיש פֿאַרבונדן, באַשרײַבן ביידע דער מאַמעס פֿרומקייט.
Photo by Wikimedia Commons
לכּבֿוד מוטערסטאָג ברענגען מיר אײַך צוויי לידער וועגן מאַמעס, אָנגעשריבן פֿון מאַני לייב און ראַשעל וואַפּרינסקי — צוויי באַקאַנטע ייִדישע פּאָעטן וואָס זענען יאָרן לאַנג געווען ראָמאַנטיש פֿאַרבונדן.
די לידער און ביאָגראַפֿיעס זענען גענומען פֿונעם בלאָג „לידערליכט“, צונויפֿגעשטעלט פֿון דער ליטעראַטור־פֿאָרשערין און לערנבוך־מחברטע שבֿע צוקער. דאָרט קען מען אויך הערן אוידיאָס ווי צוקער לייענט פֿאָר די לידער.
דאָס ערשטע ליד, „מײַן מאַמע“, איז פֿון מאַני לייב (1883־1953) — דער פּסעוודאָנים פֿון מאַני לייב בראַהינסקי. ער איז געבוירן געוואָרן אין ניעזשין (טשערניגאָווער געגנט, אוקראַיִנע). צו עלף יאָר האָט ער געדאַרפֿט פֿאַרלאָזן דעם חדר און איז אַוועק אויף דער לער צו אַ קאַמאַשן־שטעפּער. ער איז צוויי מאָל אַרעסטירט געוואָרן פֿאַר זײַנע „רעוואָלוציאָנערע אַקטיוויטעטן“. צוליב דעם איז ער אַוועק פֿון ניעזשין און האָט אין 1906 עמיגרירט קיין ניו־יאָרק. דאָרט האָט ער אָנגעהויבן דרוקן לידער אין „פֿאָרווערטס“ און אין דער „פֿרײַער אַרבעטער שטימע“. נאָך דעם ווי ער איז קראַנק געוואָרן אויף טובערקולאָז האָט ער געמוזט אויפֿהערן צו אַרבעטן. צוויי יאָר, פֿון 1932 ביז 1934, האָט ער געוווינט אין אַ סאַנאַטאָריע און איז שפּעטער טאַקע געשטאָרבן אין דער ליבערטי־סאַנאַטאָריע פֿון אַרבעטער־רינג אין ניו־יאָרק.
מאַני לייב איז געווען די הויפּטפֿיגור פֿון „די יונגע“ — אַ שרײַבער־גרופּע וואָס האָט רעבעלירט קעגן די אַרבעטער־פּאָעטן און געשטעלט די אינדיווידועלע שטימונג און געפֿילן בײַם צענטער פֿון דער פּאָעזיע. די עסטעטיק פֿון פּשטות האָט צו אים אַפּעלירט און דערפֿאַר האָט אים געצויגן צו שרײַבן פֿאָלקסלידער און פֿאָלקסמאָטיוון, ווי אויך קינדערלידער.
אין 1918 האָט ער אַרויסגעגעבן דרײַ בענד לידער: „לידער“, „ייִדישע און סלאַווישע מאָטיוון“ און „באַלאַדן“. טייל פֿון די שפּעטערדיקע ניט־געדרוקטע לידער האָט מען אַרויסגעגעבן נאָך זײַן טויט אין די צוויי בענד „לידער און באַלאַדן“. אַ טאַטע פֿון פֿינף קינדער און אומגליקלעך מיט זײַן ווײַב האָט ער זיך געגט מיט איר און איז פֿון די 1920ער יאָרן ביז זײַן טויט געווען דער לעבנס־באַגלייטער פֿון דער פּאָעטעסע ראַשעל וועפּרינסקי.
מײַן מאַמע
פֿון מאַני לייב
מײַן מאַמע איז אַ שײנע און אַ בלײכע
און אַ װײַסע װי אַ טױב;
די האָר װי שנײ — צװײ דינע פּאַסמעס
פֿאַלן פֿון איר הױב.
און שבתדיק, אין זײַד אין שװאַרצן
גײט זי שטענדיק אָנגעטאָן;
אױף אַ גאָלדן קײטל אױף איר האַרצן
איר כּלה־מעדאַליאָן.
און אױגן האָט מײַן מאַמע, גרינע אױגן,
גראָז און זון װאָס רוט;
און אַז זי קוקט אַ מענטשן אין די אױגן
װערט יענעם מענטשן גוט.
(„ליד און באַלאַדע“, באַנד 2, ניו־יאָרק, 1955)
דאָס צווייטע ליד, „פֿרום“, איז פֿון ראַשעל וועפּרינסקי (1896—1981). זי איז געבוירן געוואָרן אין שטעטל איוואַנקאָוו, נישט ווײַט פֿון קיִעוו, אוקראַיִנע. זי האָט עמיגרירט קיין ניו־יאָרק אין 1907 און צו דרײַצן יאָר איז זי שוין געגאַנגען אַרבעטן אין אַ שאַפּ. צו פֿופֿצן יאָר האָט זי אָנגעהויבן שרײַבן פּאָעזיע און האָט דעביוטירט אין 1918 אין דעם זשורנאַל „די נײַע וועלט“. זי האָט אָנגעשריבן עטלעכע ביכלעך פּאָעזיע: „רוף פֿון פֿויגל“ (1926), „די פּאַליטרע“ (1964), „צום איינציקן שטערן“ (1971), ווי אויך אַן אויטאָביאָגראַפֿישן ראָמאַן, דערציילונגען און אַרטיקלען און האָט זיך אָפֿט געדרוקט אין ייִדישע צײַטשריפֿטן.
פֿרום
פֿון ראַשעל וועפּרינסקי
פֿרום האָט מײַן מאַמע געבענטשט אירע ליכט,
איך — צינד די קנויטן פֿון לידער —
די וויִעס באַשירעמט, ס׳ליכטיקן פֿינגער,
ליפּן אין פֿאָרכטיקייט ציטערן ווידער:
פֿאַר פֿרייד און פֿאַר צער,
פֿאַר דעם שׂכל באַיאָרט,
גיב מיר גאָט פֿון דײַן מויל
אין מײַן מויל דאָס וואָרט.
דאָס וואָרט וואָס האָט נאָך ניט געצוויט,
וואָס שלאָפֿט אינעם שטיין, אינעם שטויב אין דער נידער,
וועק עס אויף, לאָז עס אויפֿבליִען פֿריש ווי אין בייט,
אין דער שורה־שניט פֿון מײַנע לידער.
און דעם ווינד־און־וויי, און צער פֿון דער וועלט,
שטעל איך פֿאַר דיר, פֿאַר דײַן אָנגעזיכט —
פֿרום ווי מײַן מאַמע די וואַקסענע קנויטן,
צינד איך מײַנע לידערליכט.
(„די פּאַליטרע“, 1964)
