די ייִדישע לידער פֿון בער קאָטלערמאַן לעבן אויף דעם פּײַן פֿונעם 7טן אָקטאָבערThese Yiddish poems by Ber Kotlerman relive the pain of Oct. 7 

יסמין רענן, אַן אײַנוווינערין פֿון קיבוץ בארי, בעת אַן אינטערוויו אין אַ האָטעל בײַם ים־המלח, דעם 9טן אָקטאָבער 2023, נאָך דעם וואָס מע האָט אַלע אײַנוווינערס פֿונעם קיבוץ עוואַקויִרט פֿון דאָרט, Photo by GIL COHEN-MAGEN/AFP via Getty Images

Sign up for the Yiddish Brief, a bissel of all things Yiddish, brought to you weekly by our Forverts editor Rukhl Schaechter.

אַז עס דערנענטערט זיך דער טראַגישער יאָרטאָג פֿונעם 7טן אָקטאָבער (און דער יאָרצײַט אינעם ייִדישן לוח בֿ – כּ״ב בתּשרי), איז כּדאַי צו געבן אַ קלער, ווי אַזוי קענען מיר ייִדיש־קענער אָפּמערקן דעם טאָג אויף אונדזער לשון? 

די ווײַטערדיקע לידער זענען אַן אויסערגעוויינטלעכער מקור דערפֿאַר. דער מחבר, בער קאָטלערמאַן, איז אַ פּראָפֿעסאָר פֿון ייִדישער ליטעראַטור בײַם בר־אילן אוניווערסיטעט.

מיר באַוויינען די 1,195 קרבנות פֿון דער שחיטה, ווי אויך אַלע וואָס זענען אומגעקומען זינט דעמאָלט אין דער מלחמה קעגן כאַמאַס. כּבֿוד זייער אָנדענק. און אַוודאי — זאָלן אונדזערע פֿאַרכאַפּטע אין עזה אין גיכן אַהיימקומען [שׂ־ר ש]

אַ רגע פֿון שטילשווײַגן

לאָמיר שווײַגן

לאָמיר שווײַגן

ווערטער טוען וויי

זאָלן ווערטער ניט פֿאַרשטיקן

יענעמס אַ געשרײ

אויפֿן הימל גייט אַ יריד

טומל און געוואַלד

איז אַ קינד געוואָרן אַ פֿויגל

ניט געוואָלט זײַן אַלט

אויפֿן פּריפּעטשיק קיין פֿײַער

שטייט ער שוואַרץ און לער

פֿון די אותיות פֿליִען שפּענער

פּתח־אַ — אַ טרער

לאָמיר שווײַגן

לאָמיר שווײַגן

ווערטער טוען וויי

פֿון צעשרויפֿטע שבֿרי־פּסוקים

איז געבויט מײַן היים

(אָבֿ תשפ״ה)

*

אַ בוים אין פֿעלד

כִּי הָאָדָם עֵץ הַשָּׂדֶה (דברים כ יט)

ווען עס האָט דעם אָטעמלאָזן זעלנער

צוגעדריקט צו זיך די קאַלטע ערד,

האָט אַ זיפֿץ געטאָן די ערד: נאָך איינער…

ס’לעבט דאָך עשׂיו ווײַטער אויף דער שווערד.

נאָר דער זעלנער וויל זיך ניט נאָכגעבן,

נאָכן טויט איז קיין געזעץ ניטאָ.

ס’האָט צעפֿירט די הענט ער ווי בײַם לעבן,

אויסגעשטרעקט די פֿיס, דערהויכט דעם קאָפּ —

ס’איז געוואָרן אַ בוים אין פֿעלד דער זעלנער,

נאָך אַ מאָל דערשיסן וועט אים קיינער.

………..

סאַלוטירט דער בוים מיט אַלע צווײַגן,

שוועבן כמאַרעס ביטערלעך און שווײַגן.

(יום־הזיכּרון תּשפּ״ד)

*

בְּחַיֵּיכוֹן וּבְיוֹמֵיכוֹן

(צו די שלושים נאָך דער שׂימחת־תּורה־שחיטה)

ווידער וועלן וואַקסן ווײַנשלען

רויט און פֿײַכט,

וועל איך עלנט רײַסן קבֿרים —

ניט מיט אײַך.

ס’וועט באַגינען זיך ווי פֿריִער

נאָך אַ טאָג,

וועט איר האַלטן שיינע דרשות

אָן אַ טאָלק,

וועט איר איבערוועגן רוצחים:

ווער זשע טויג,

וועט איר מאַכן פֿון דער ווײַטנס

מיטן אויג,

וועט איר ווײַטער טרײַבן מוסר

אויף אַ קול —

צײַט די ייִדן זאָגן קדיש,

ווי אַמאָל.

(מרחשוון תּשפּ״ד)

*

רחל וויל זיך ניט טרייסטן

גופֿעלעך – שטרוי, רויך און פֿעדערלעך…
חיים־נחמן ביאַליק

אוי ווי שטעכעדיק זײַנען די שטרויען

אונטער באָרוועסע איידעלע פֿיס

פֿון אור און פֿון נועה

פֿון משה

פֿון שלמה

און ווי ברעכעוודיק זיס

איז דאָס לעבן

ווען עס שפּרייטן זיך אויס אַלע שטעגן

איבער פֿרײַנדלעכע פֿרידלעכע פֿעלדער

איבער בריקן און וועלדער

אונטער זון

אונטער רעגן

רחל וועט אײַך קיין מאָל ניט פֿאַרגעבן

דאָס וואָס איז אומפֿאַרגעבלעך

ווען צעפֿליִען זיך שערבלעך

פֿונעם לעבן

וואָס איז

אַזוי ברעכעוודיק זיס

14.11.2023

*

זיבנפֿאַך

(אַ קינה)

שטאָל און אײַזן, קאַלט און האַרט און שטום,

שמיד אױס אַ האַרץ פֿאַר זיך, דו מענטש — און קום!

חיים־נחמן ביאַליק

רײַס אָפּ די אויגן פֿונעם גרויען נײַעס־שטראָם,

זיץ אויפֿן דיל און וויין, און וווי, און הויל

פֿון הוילן גרויל,

ווײַל דאָרט, וווּ האָט אַ בלום געבליט אין פֿעלד,

אַ קערפּער פֿון אַ מיידל איינזאַם ליגט,

און וווּ אַן עופֿל האָט געפּאַטשט די הענט מיט פֿרייד,

מיט בלוט פֿאַרפֿלעקטע ליאַלקעס צווישן ווענט

געחרובֿט שרײַען אָן אַ קלאַנג און אָן אַ קול

און וואַרטן נאָך, אַז עמעץ זאָל זיי הערן…

שמיד צו דײַן פּײַן און האַרץ אויף תּמיד

צו יענעם צוים, צו יענעם עמוד,

וואָס האָט געמוזט זיי היטן

פֿון דער שחיטה.

דו — גיב אַ וואָרט פֿאַר זיי, אַ נדר —

זיבנפֿאַך.

(מוצ״ש כּ״ט בתּישרי תּשפּ״ד)

*

אין שפּינוועבס

האַסטיקע ווינטן פֿאַרלעשן קוים זשיפּענדע ליכט,

שאָטנס ניט־זיכערע פֿיבערן און טוען פֿאַרשווינדן,

ס’שפּיגלט זיך אָפּ אינעם פֿערדישן אויג דײַן געזיכט,

ס’ציִען זיך נעכט אומרחמנותדיק, טויבע און בלינדע.

וואַרט, מיר’ן רײַטן בײַנאַנד דורך באַצויבערטן וואַלד,

וועלן אָפּהאַלטן די פֿערד מיר בײַ זאַמדיקע ברעגן,

דעמאָלט וועסט געבן אַ וואָרט, אַז אָט שוין זשע אָט באַלד…

באַלד וועסטו קומען אַהיים פֿון פֿאַרוואָגלטע וועגן.

דאָרטן בײַ היימישע ווענט וועסט זיך זעצן צום טיש,

וועסטו דערשפּירן דעם גרוך פֿון געפּרעגלטע בולבעס,

וועט דיר די מאַמע דערלאַנגען אַ טעלערל פֿיש,

וועט דיר דער טאַטע דערציילן פֿון שטייגערשע עובדות,

וועט מען דיך פֿירן צום שלאָף אין דײַן הילצערנער בעט

לעבן דעם אַלטן קאַמאָד מיט מלבושים פֿאַר קינדער,

וועסט זיך אויפֿכאַפּן פֿון חלום פֿאַרלאָזט אין שפּינוועבס

מיט אַ געשריי אין דער נאַכט אין דער טויבער און בלינדער.

(כּמעט סיוון תּשפּ״ד)

 *

וְהָיָה הָעוֹלָם

עס פּראַוועט סודות מיט מײַן לאַנד בײַ נאַכט דער מולד,

אַז ערגעץ בײַ דער אַלוועלטס מיזרח־ראַנד

אין חושך ניאַנטשעט אַ פֿאַרהילטע צאַרטע האַנט

אַ נײַ־געבוירן ליכט אין הינערפּלעט פֿאַרחלומט.

די גרויסע אַלוועלט וואַרט אין סאַמעט־ווייכן דרימל

ביז ס’ווערט איר זוים מיט מאָרגנרויט באַפֿאַרבט,

ביז ס’ווערט איר יש פֿאַרקערפּערט און פֿאַרהאַרבט

און אָפּגעטיילט פֿון ס’נײַ די ערד ווערט פֿונעם הימל.

אַ שפּראָץ אויף טאָג און — וְהָיָה הָעוֹלָם,

און קיין שום כּוח אין דער וועלט ניטאָ,

וואָס קאָן אָפּשאַפֿן די אָ העלע שעה

פֿון האָפֿענונג, פֿון אמת און פֿון גלויבן.

(מוצאי־שׂימחת־תּורה תּשפּ״ד)