„אַ קאַץ איז ניט מחויבֿ צו פֿאַסטן‟, פֿון חיים גראַדעס זכרונות (מיט אוידיאָ)“A Cat Isn’t Obligated To Fast”, from Chaim Grade’s Memoirs (Includes Audio)
דער גרויסער שרײַבער דערציילט ווי זײַן פֿרומע מאַמע האָט זיך געזאָרגט פֿאַר די חיות, אַפֿילו יום־כּיפּור.
Image by Wikimedia Commons
הערט ווי שׂרה־רחל שעכטער לייענט פֿאָר די דערציילונג
Listen to Rukhl Schaechter read the story
יום־כּיפּור צו מנחה גיט דער שמשׂ אַ פּאַטש אין שולחן: מען לאָזט אָפּ די מתפּללים אויף אַ האַלבער שעה.
פֿון עזרת־נשים אײַלן אַרויס די יונגע ווײַבלעך, וואָס דאַרפֿן אָנקאָרמען די עופֿעלעך. די עלטערע באַלעבאָסטעס בלײַבן אויף די ערטער, רוען אָפּ און שמועסן צווישן זיך וועגן שניר און אייניקלעך. די אָרעמע ווײַבער בלײַבן אויך אין שולכל. אַזוי איז מען תּמיד פֿאַרהאָרעוועט און מען שמעקט ניט אַרײַן אין אַ מקום־קודש, איז וויל מען כאָטש יום־כּיפּור אָפּזיצן דעם טאָג אין בית־מדרש. דערפֿאַר איז בײַ זיי אַ גרויס וווּנדער וואָס גראָד וועלע די אויפּס־פֿאַרקויפֿערקע בינדט צוזאַמען אירע ספֿרים אין איר ווײַס טיכל, לאָזט עס ליגן אויף איר „שטאָט‟ און גייט אַרויס פֿון קלויז.
די מאַמע גייט אַרונטער אין שטוב געבן דער קאַץ עסן. אַ בעל־חי איז ניט מחויבֿ צו פֿאַסטן.
ווען די מאַמע איז נאָך בײַ דער קאַליטקע פֿון טויער, דערהערט זי ווי די קאַץ שרײַט. די קאַץ דערשנאַפּט אויף אַ גרויסן מהלך איר באַלעבאָסטעס טריט, און גראַבלט אין דער פֿאַרשלאָסענער טיר. טוט די מאַמע אַ שמייכל, דעם איינציקן דורך דעם גאַנצן יום־כּיפּורדיקן טאָג. איר ווערט וואַרעם אויף דער נשמה, וואָס אַ לעבעדיק באַשעפֿעניש האָט זיך צו איר צוגעבונדן. וועמען דען קען זי זיך פֿאַרטרויען אין איר עלנט? איר בן־יחיד גייט לעצטנס אַרום אַ פֿאַרכמורעטער, פֿאַרזונקען אין מרה־שחורה. ער זיצט שטענדיק אין דער קוזניע און לייענט, לייענט. סײַ ווי סײַ, זעט זי, אַז צו־פֿרום וועט ער ניט זײַן, בעט זי זיך בײַ אים: וואָס זיצסטו כּסדר אין דער קאַנורע? גיי אַרויס אַ ביסל שפּאַצירן. פֿון אַנדערע בחורימלעך בלויערט דאָך. ענטפֿערט ער איר ניט און ווערט נאָך מער פֿאַרכמורעט.
זי עפֿנט די טיר און די קאַץ שפּרינגט אויף איר אַרויף. די מאַמע נעמט אַרויס פֿון שאַפֿקע דאָס שיסעלע מיט ברויט פֿאַרווייקט אין מילך נאָך פֿון נעכטן, שטעלט עס אַוועק פֿאַר דער קאַץ און רעדט צו איר:
„פּוסט־און־פּאַסניצע, וואָס ליגסטו כּסדר אין דער קאַנורע? גיי אַרויס אַ ביסל שפּאַצירן.‟
די מאַמע כאַפּט זיך, אַז זי רעדט צו דער קאַץ ווי צום זון, להבֿדיל. איך בין גאָר אויסגעוועפּט, טראַכט זי און דערהערט אַ מיאַוקען. ליזע האָט דעם קאָטער פֿאַרשלאָסן אין שטוב און ער מיאַוקעט אַ הונגעריקער.
באַלעמוטשעט זי ניט און גייט גלײַך צוריק אין ווײַבער־שול. ליזע שמועסט מיט אַנדערע מאַדאַמען פֿון איר גלײַכן וועגן קליידער און וועגן דער האָרעוואַניע וואָס זי וועט האָבן ערבֿ סוכּות בײַ די גענדז. זי דערזעט ווי די מאַמע שפּאַנט צו איר מיט שטרענגער ערנסטקייט, דערשרעקט זי זיך אַ ביסל. זי ווייס באמת ניט וואָס אַזוינס זי האָט ווידער פֿאַרבראָכן קעגן ייִדישקייט. שבת תּשובֿה איז זי ניט אַרויס שפּאַצירן מיט איר שירעמל, און איר מאַן איז געגאַנגען מיטן טלית דאַווענען. די מאַמע רופֿט זי אַוועק אָן אַ זײַט:
„ליזע, איר האָט פֿאַרשפּאַרט אײַער קאָטער. גייט גיט אים עסן, ער איז ניט מחויבֿ צו פֿאַסטן.‟
„איך וועל פֿאַרשפּעטיקן צו מנחה,‟ זאָגט ליזע אין שרעק זי זאָל ניט פֿאַרזאַמען אויסבעטן אַ גוט יאָר.
„ס׳מאַכט ניט אויס,‟ פּסקנט די מאַמע זיכער בײַ זיך ווי אַ רביצין, „דער אייבערשטער וועט וואַרטן אויף אײַך. אײַערע תּפֿילות וועלן אַרויפֿגיין גלײַך מיט אַלעמענס.‟
ליזע פֿאָלגט, זי גייט געבן דעם קאָטער עסן. בײַם גיין האַלט זי איר קאָפּ אַזוי אויסגעצויגן, שטײַף און גלײַך, אַז ווען מע שטעלט אויף אים אַרויף אַ לאָמפּ אַ פֿולן מיט נאַפֿט, וואָלט ער ניט אַראָפּגעפֿאַלן.
דער עולם קלײַבט זיך צו מנחה. די מאַמע, אַנשטאָט זיך נעמען צו דער תּחינה, קוקט אַרײַן דורכן פֿאָרהענגל אין מאַנסבילשן בית־מדרש.
אַלטע בעלי־בתּים, אײַנגעוויקלט אין טליתים און קיטלען, זיצן אָנגעשפּאַרט אָן די דעמבענע שטענדערס און רוען אָפּ. אַנדערע כאַפּן אַרײַן אין דער הפֿסקה אַ פּרק משניות. יונגע־לײַט שטייען אין אַ קופּקעלע און שמעוסן. מער ניט איר זון שטייט איינער אַליין הינטער דער בימה און רעדט ניט מיט קיינעם. ער זעט אויס בלײך, פֿאַרטראַכט און איז פֿאַרוואָקסן. ווערט זי זייער טרויעריק און מיט אַ פֿאַרקלעמט האַרץ מורמלט זי:
„רבונו של עולם, די וועלט זאָגט, אַז אַ מאַמעס האַרץ פֿילט. איך אָבער ווייס ניט, וואָס עס דריקט אים, מײַן זון. איז דען דײַן תּורה אַזוי שווער, אַז זי נעמט אַוועק די פֿרייד פֿון אַ יונגנמאַן? איך ווייס ווויל, אַז מיר קומט ניט קיין זון אַ גרויסן לערנער. טאָ זאָל ער כאָטש זײַן אַן ערלעכער ייִד, אַ בעל־מלאָכה, ווי ר׳ ברוכל, עליו השלום.
פֿון אַלע קולות אין דער מאַנסבילשער שול און פֿון עזרת־נשים הער איך בלויז דער מאַמעס תּחינהדיקע שטים. די דינע פֿעדעם פֿון איר געוויין ציִען זיך צו מיר און בלײַבן הענגען אויף מיר, ווי האַרבסטיקע שפּינוועבס בלײַבט הענגען אויף צעקרימטע צווײַגן. איך שטיי הינטער דער בימה און קען ניט דאַווענען: פֿאַר וואָס איז זי אַזוי הכנעהדיק קעגן אַלעמען? פֿאַר וואָס מיינט זי שטענדיק, אַז זי איז שולדיק קעגן גאָט? פֿאַר וואָס קען איך זי ניט אויסלייזן פֿון איר מאַטערניש, זי זאָל אַזוי ניט אײַנקוואַרן אין היץ און אין קעלט בײַ אירע קאָשיקעס? זי שפּײַזט מיך, אײַנגעגלייבט אין מײַן פֿרומקייט, און איך נאַר זי…
מוצאי יום־כּיפּור ווען דער עולם גייט פֿון קלויז, וואַרטן אָפּ די זין זייערע מאַמעס וואָס זײַנען אָפּגעשוואַכט פֿון פֿאַסטן, און די קינדער פֿירן זיי אונטער די הענט. מײַן מאַמע גייט שטענדיק אַליין, זי אײַלט זיך צוצוגרייטן זיסע טיי פֿאַר מיר, איך זאָל מאַכן הבֿדלה, און אָנוואַרעמען דאָס עסן איך זאָל זיך אָפּפֿאַסטן. אָן זיך אַליין פֿאַרגעסט זי.
דאָס מאָל ווען זי גייט אַרויס פֿון ווײַבער־שול, בלײַבט זי שטיין צעטומלט און פֿאַרוווּנדערט. איך וואַרט אויף איר, נעם אַרויס פֿון איר האַנט דעם מחזור וואָס איז אײַנגעוויקלט אין איר ווײַס טיכל, און פֿיר זי אונטערן אָרעם אַהיים. אין דעם שמאָלן שול־געסל שטייען ייִדן און זײַנען מחדש די לבֿנה. איך שטעל זיך ניט אָפּ. טוט זי אַ שוואַכן איבערגעשראָקענעם לאַך:
„כּיבוד אם איז טאַקע אַ גרויסע מיצווה, נאָר דו וואָלסט בעסער געטאָן ווען דו ביסט אויפֿן פֿולן יאָר מחדש די לבֿנה.‟
„איך בין ניט דער תּנא, וואָס זײַן מאַמע האָט געוואַשן זײַנע פֿיס און געטרונקען דאָס וואַסער. איך קען זיך ניט מוחל זײַן, וואָס איך האָב דיך געלאָזט ביז איצט זיך מקריבֿ זײַן פֿאַר מײַן לערנען.‟
די מאַמע שווײַגט, זי דערפֿילט אַ פֿײַכקייט אין די אויגן, ווי דער אויסגעשעפּטער ברונעם פֿון אירע טרערן וואָלט אין איין רגע אָנגעקוואָלן אויפֿסנײַ. זי האָט פֿאָרויסגעפֿילט ניט קיין גוטס. ראָש־השנה האָט זי פֿאַרלוירן דאָס טיכל און ליזע האָט עס געפֿונען און איר אָפּגעגעבן. דאָס איז אַ שטראָף פֿון הימל, זי מוסרט ליזען, בעת איר אייגענער זון… זי האָט מורא צו טראַכטן ווײַטער און נעמט בײַ מיר אַוועק דעם מחזור, ווי זי וואָלט זיך געשראָקן אַז איך זאָל נישט פֿאַרלירן איר לעצטע נחמה — דאָס ווײַסע טיכל.
[אויסצוג פֿונעם קאַפּיטל, „דאָס ווײַסע טיכל‟ פֿונעם בוך, „מײַן מאַמעס שבתים‟]
