שבת־זמנים אין קאָסמאָסKeeping Shabbos in space
אַפֿילו אויף דער ערד זענען זמנים נישט אַזוי פּשוט.
די פּאָלאַר־שײַן אויף דער ערד, קוקנדיק פֿון דער אינטערנאַציאָנאַלער קאָמסאָס־סטאַנציע Image by Wikimedia Commons
צום ערשטן מאָל אין כּמעט נײַן יאָר האָט אַן אַמעריקאַנער קאָסמישע שיף מיט פֿיר אַסטראָנויטן אויפֿן באָרט זיך בשלום דערקליבן ביז דער אינטערנאַציאָנאַלער קאָסמאָס־סטאַנציע.
אין דער זעלבער צײַט, אַרבעט די רוסלענדישע מלוכישע קאָסמאָס־קאָרפּאָראַציע „ראָסקאָסמאָס‟ איבער אייגענע פּראָיעקטן. די אַמעריקאַנער „שאָטלס‟ און זייערע הײַנטיקע גילגולים באַטראַכט זי נישט ווי פֿאַרלאָזלעכע טעכנאָלאָגיעס. אַנשטאָט דעם, בויט מען אויפֿן ווײַטן מיזרח אַ נײַעם קאָסמאָדראָם, פֿון וואַנען אין עטלעכע יאָר אַרום פּלאַנירט מען אָנהייבן אַרויסשיקן מער מענטשן אין קאָסמאָס לויט די באַקאַנטע, לאַנג אויסגעפּרוּווטע סאָוועטיש־רוסלענדישע מעטאָדן.
דאָס דריטע קאָסמישע לאַנד, כינע, האָט שוין אַראָפּגעלאַנדט אויטאָמאַטישע פּראָבעס אויף דער לבֿנה און פּלאַנירט אָנצוהייבן אַן אייגענע פּראָגראַם פֿון באַמאַנטע לבֿנה־עקספּעדיציעס.
עס קאָן זײַן, אַז אין 20 יאָר אַרום וועלן די קאָסמאָס־נסיעות מער נישט זײַן אַזאַ זעלטנקייט, ווי הײַנט. ווי אַזוי זאָל אַ ייִד אָבער רעכענען די זמנים פֿון ליכט־צינדן אין קאָסמאָס צי אויף דער לבֿנה? וואָס וועט ווערן מיטן ייִדישן לוח, אויב די לבֿנה ליגט אונטער די פֿיס אָדער די זון זען מען דורכן שיף־פֿענצטערל כּמעט די גאַנצע צײַט?
אין דער אמתן, איז אַפֿילו דאָ, אויף דער ערד, נישט אַלץ אַזוי פּשוט מיט די זמנים.
פּעטערבורג, וווּ איך וווין, געפֿינט זיך בערך 740 קילאָמעטער (460 מײַל) פֿונעם אַרקטישן קרײַז. מיינען מיינט עס, אַז זומערצײַט זענען אין דער שטאָט נישטאָ קיין עכטע נעכט. די זון גייט אַראָפּ, אָבער עס ווערט נישט אין גאַנצן טונקל. שבת הייבט זיך אָן נאָך 10 אַ זייגער אין אָוונט און ענדיקט זיך 1 אַ זייגער בײַנאַכט — נאָך חצות, ווען עס קומט שוין זיכער אַ נײַער טאָג. במשך פֿונעם דאָזיקן פּעריאָד, וואָס מע רופֿט אָן „די ווײַסע נעכט‟, מאַכט מען הבֿדלה נאָר אויף ווײַן, אָן קיין ליכט און בשׂמים, ווײַל מע מעג זי מאַכן נאָר ווען עס נעמט שוין טאָגן.
בײַם אָרטיקן עולם זענען די „ווײַסע נעכט‟ אַ גרויסע שׂימחה. מע האָט ערשט לעצטנס אָפּגעשאַפֿט אַ טייל פֿון די קאַראַנטין־באַגרענעצונגען, מעג מען שוין שפּאַצירן בײַנאַכט אָן קיין מאַסקעס… און אָן קיין עכטער נאַכט.
אינעם 18טן יאָרהונדערט האָט אַ ממשותדיקע צאָל ייִדן אָנגעהויבן זיך באַזעצן צום צפֿון פֿונעם אַרקטישן קרײַז, וווּ במשך פֿון אַ געוויסן פּעריאָד איז אין ווינטער אין גאַצן טונקל, און אין זומער — שײַנט די זון שטענדיק במשך פֿון גאַנצע מעת־לעתן. אַ טייל רבנים פּסקענען נאָך אַלץ, אַז על־פּי הלכה איז נישט כּדאַי בכלל צו וווינען אין אַזעלכע מקומות, בפֿרט אין יענע ספֿקדיקע פּעריאָדן.
אין פּעטערבורג איז אָנגענומען במשך פֿון עטלעכע דורות דער פּסק, מיט וועלכן ס׳איז מסכּים דער הײַנטיקער באַלטימאָרער רבֿ דוד הלוי העבער, דער מחבר פֿונעם ספֿר „שערי זמנים‟. לויט זײַן דעה הייבט זיך אָן שבת און יום־טובֿ, ווי איבעראַל, נאָך דער שקיעה, אָבער ענדיקט זיך נאָך חצות־הלילה, ווען אינעם אַסטראָנאָמישן זין קומט שוין דער קומענדיקער טאָג. צו לייענען קריאת־שמע בײַנאַכט דאַרף מען אין אַזעלכע טעג וואָס נעענטער צום עצם־חצות. ענלעכע דעות האָט פֿריִער געהאַט דער אָרטיקער שטאָטישער הויפּט־רבֿ און באַקאַנטער פּוסק הרבֿ יצחק בלאַזער, באַקאַנט ווי רב איטשעלע פּעטערבורגער.
אין די עכטע אַרקטישע און אַנטאַרקטישע ראַיאָנען קאָן מען זיך פֿאַרלאָזן אויף דער זעלבער דעה, הגם קיין שקיעה איז דאָרט צומאָל בכלל נישטאָ; שבת הייבט זיך אָן פֿרײַטיק, גאָר שפּעט בײַנאַכט, גלײַך נאָך חצות. אין די פּאָלאַרע נעכט איז אָבער דער מצבֿ מער קאָמפּליצירט. דער בן־איש־חי האָט געהאַלטן, אַז אַזאַ „טאָג‟ הייבט זיך אָן אַלעמאָל 6 אַזייגער נאָך חצות־הלילה; מיט 12 שעה שפּעטער קומט שוין די הלכהדיקע נאַכט. הרבֿ משה שטערנבוך באַטאָנט אין זײַן ספֿר „מועדים וזמנים‟, אַז הגם די מעת־לעתן רעכנט מען פֿון חצות ביז חצות, טרעפֿט זיך אין אַזעלכע ערטער, אַז דער גאַנצער שבת באַשטייט בלויז פֿון אַ שטענדיקער 24־שעהיִקער נאַכט אָדער אַ 24־שעהיִקן טאָג.
וואָס שייך דעם קאָמסאָס און דער לבֿנה, באַטאָנען אַ צאָל רבנים, אַז מע קאָן זיך פֿאַרלאָזן אויף די זמנים פֿון ירושלים אָדער היטן שבת במשך פֿון גאַנצע 48 שעה — כּל־זמן ס׳איז נאָך שבתדיק וווּ־ניט־איז אויף דער ערד.
