דער היימישער דעטעקטיוו, ר’ מאיר אָקוןReb Meir Okun, Hasidic Detective
דער העלד פֿון באָריס סאַנדלערס נײַ בוך ציט דעם לייענער אַרײַן אין דער אינערלעכער װעלט פֿון דער ברוקלינער חסידישער סבֿיבֿה
Image by Boris Sandler
מאיר אָקון, דער העלד פֿון באָריס סאַנדלערס נײַער סעריע דערצײלונגען, איז באַקאַנט אין דער חסידישער סבֿיבֿה פֿון ברוקלין װי אַ „הײמישער בלש‟, אַ פּריװאַטער דעטעקטיװ. אױפֿגעװאַקסן איז ער אין דער מאָסקװער געגנט מאַרינאַ ראָשטשאַ. ייִדן האָבן זיך באַזעצט אין דער דאָזיקער אָרעמער מאָסקװער פֿאָרשטאָט בעת דער ערשטער װעלט־מלחמה. לכתּחילה זײַנען דאָס געװען פּליטים פֿון דער פֿראָנטזאָנע אין דער ליטע; מיט עטלעכע יאָר שפּעטער זײַנען צו זײ צוגעקומען פּליטים פֿון די פּאָגראָמען אין אוקראַיִנע. מאַרינאַ ראָשטשאַ האָט זיך קונה שם געװען צוליב צװײ מערקװירדיקײטן — בײזע גזלנים און אַ הילצערנער שיל, „אױפֿגעבױט אונטער דער השגחה פֿון דער סאָװעטישער מאַכט, נאָך אין די 1920ער יאָרן‟, שרײַבט סאַנדלער.
אַרום דער דאָזיקער שיל האָט זיך צונױפֿגעקליבן אַ קלײנע קהילה פֿון חב”דניקעס. לרובֿ זײַנען דאָס געװען פּראָסטע ייִדן, קלײן־הענדלערס און בעל־מלאָכות. אין די 1970ער יאָרן האָט די דאָזיקע קהילה בהדרגה צוגעצױגן יונגע לײַט פֿון מאָסקװער אַסימילירטע ייִדישע משפּחות, װאָס האָבן געדאָרשט נאָך ייִדישקײט. די אַלטע הילצערנע שיל איז פֿאַרברענט געװאָרן אין די 1990ער, און מען האָט אױפֿגעבױט אַ שײנע געמױערטע דרײַשטאָקיקע געבײַדע. די גאַנצע געגנט אַרום דער דער נײַער שיל איז לעצטנס געװאָרן דער צענטער פֿון ייִדישן לעבן אין מאָסקװע. דאָ געפֿינען זיך די ייִדישע מיטלשול, דער ייִדישער מוזײ, אַן ישׂראלדיקער מעדיצינישער צענטער, כּשרע קראָמען און רעסטאָראַנען.
אַזױ װי אַנדערע ייִדישע בחורים פֿון זײַן דור האָט מיראָן אָקון באַקומען זײַנע ערשטע ייִדישע לימודים פֿון אַן עלטערן ייִד אין מאַרינאַ ראָשטשאַ. אין די 1970ער יאָרן האָט ער אימיגרירט קײן אַמעריקע און זיך געלערנט אין פֿלאַטבוש־ישיּבֿה. מיט דער צײַט איז דער אַמאָליקער מיראָן געװאָרן ר’ מאיר. איצט איז ער שױן אַ באַיאָרנטער ייִד מיט קינדער און אײניקלעך. יעדע געשיכטע אין דער סעריע גיט צו אַ פּאָר נײַע שטריכן צו זײַן פּאָרטרעט און מאַכט אים נאָך הײמישער. די דאָזיקע פּרטים זײַנען װיכטיק פֿאַר סאַנדלערס דערצײלערישן שטײגער. ר’ מאירס ראָלע איז אַרײַנצופֿירן דעם לײענער אין דער סבֿיבֿה פֿון ברוקלינער חסידים אַרײַן. יעדע מעשׂה אַנטפּלעקט אַ פֿלעק אױף דער פֿאַרקערטער זײַט פֿונעם לעבן פֿון דער דאָזיקער סבֿיבֿה, װאָס ר’ מאיר קומט אױסצופֿאָרשן. עס גײט דאָ ניט װעגן בלוטיקע זאַכן װי מאָרד, חלילה. „זײַן פּרנסה האָט געהאַט אַ גרעסערן שײַכות צו אַנדערע געבאָטן פֿון די עשׂרות־הדיברות, װאָס אונדזערע בני־ישׂראל פֿלעגן גובֿר־זײַן.‟ בײַ סאַנדלערן זײַנען ר’ מאירס אױספֿאָרשונגען אַ תּירוץ צו עפֿענען פֿאַרן לײענער אַ שטיקל פֿונעם אינערלעכן משפּחה־לעבן, װאָס מע האַלט כּסדר פֿאַרבאַהאַלטן פֿון פֿרעמדע אױגן.
סאַנלדערס דערצײלונגען באַרירן כּלערלײ פּראָבלעמאַטישע ענינים, װאָס עקזיסטירן אין דער חסידישער סבֿיבֿה: אַזאַרט־שפּיל, נאַרקאָמאַניע, האָמאָפֿאָביע און די אונטערדריקונג פֿון פֿרױען. אָבער סאַנדלער איז ניט קײן שאַרפֿער קריטיקער פֿונעם חסידישן שטײגער. בײַ אים קומען זײַנע פּערסאָנאַזשן אַרױס װי ייִדן פֿון אַ גאַנץ יאָר, ניט ערגער און ניט בעסער אײדער זײערע װעלטלעכע ברידער און שװעסטער. אין דעם זין זײַנען סאַנדלערס מעשׂיות אַנדערש פֿון די טעלעװיזיע־סעריאַלן װי „שטיסעל‟ אָדער „אַנאָרטאָדאָקס‟, װאָס זײַנען לעצטנס פּאָפּולער געװאָרן אין דער גאַנצער װעלט. ייִדיש איז בײַ סאַנדלערן ניט קײן קינסטלערישער כּלי פֿאַר שאַפֿן אַן עקזאָטישן עפֿעקט, נאָר אַ נאַטירלעכע דערצײלערישע שפּראַך, װאָס דער לײענער און די פּערסאָנאַזשן האָבן בשותּפֿות.
ר’ מאיר אַלײן איז אַ פֿרומער ייִד, און די תּורה איז דער יסוד פֿון זײַן װעלטבאַנעם. ער באַטראַכט די טאָגטעגלעכע דערשײַנונגען דורכן שפּאַקטיװ פֿון מדרש און אַגדה, װאָס העלפֿן אים צו לײזן זײַנע רעטענישן. די לעגענדעס װעגן דעם שאַרפֿן און האַרטן אײדלשטײן „אבֿן השמיר‟, װאָס שלמה המלך האָט גענוצט בײַם בױען דעם בית־המקדש, אָדער װעגן דעם װערעמל הלזון, פֿון װעלכן מען האָט באַקומען די בלױע פֿאַרב פֿאַר ציצית, דינען דאָ װי מעטאַפֿאָרישע שליסלען צו דעם טיפֿערן זין פֿון טאָגטעגלעכע הײַנטצײַטיקע פּראָבלעמען.
די פֿיגור פֿון אַ דעטעקטיװ, װאָס זײַן אױספֿאָרשערישער חוש איז אײַנגעװאָרצלט אין זײַן אמונה, איז ניט קײן חידוש אין דער װעלט־ליטעראַטור. ר’ מאיר אָקונס ליטעראַרישער פֿירגײער איז דער קאַטױלישער גלח פֿאָטער בראַון, די געשטאַלט פֿון דעם ענגלישן מחבר גילבערט קיט טשעסטערטאָן. און ר’ מאירס ייִדישער ליטעראַרישער קרובֿ איז דער ציריכער רבֿ גבֿריאל קלײן, דער העלד פֿון דער סעריע פֿון קרימינעלע ראָמאַנען פֿונעם שװײַצער שרײַבער אַלפֿרעד באָדענהײמער. בײדע ייִדישע דעטעקטיװן זײַנען טיף פֿאַרטאָן אין די עסקים פֿון זײערע אָרטיקע פֿרומע סבֿיבֿות, און בײדע זוכן שליסלען פֿאַר לײזן קרימינעלע רעטענישן אין דער ייִדישער מסורה. דער רבֿ קלײן איז אַ “יעקע”, אַ דײַטשישער ייִד, װאָס טראַכט לאָגיש און קומט צו זײַנע מסקנות אַנאַליטיש. ר’ אָקון, להיפּוך, איז אַ הײמישער חסיד. ער פֿאָלגט נאָך זײַן אינטויִציע, זײַן דערפֿאַרונג, און זײַן כּוח־הדמיון.
