Skip To Content
JEWISH. INDEPENDENT. NONPROFIT.
Yiddish

בריװ פֿון אַן אוקראַיִנישן שטעטל אַנטפּלעקן אַ דראַמאַטישע משפּחה־געשיכטעLetters from a Ukrainian shtetl tell a dramatic family story

עליסאַ בראָדינסקי מילער וועבט צונױף דעם הײַנט און דעם עבֿר דורך אַ פֿאָרשונג פֿון איר פֿאָטערס קינדער־יאָרן.

אַ בינטל בריװ װאָס מע גיט איבער בירושה דינט װי אַ גוטער תּירוץ אַון אַ יסוד פֿאַר אַ װײַטערדיקער אױספֿאָרשונג אין דער אײגענער משפּחה־געשיכטע.

אַזױ הײבט זיך אָן דאָס בוך פֿון עליסאַ בראָדינסקי מילער, „װען אײַז פֿליסט מיטן טײַך, װעל איך קומען אַ הײם‟. איר טאַטע, בנימין בראָדינסקי, איז געבױרן געװאָרן אין דער שטאָט האָרעדישטש, אוקראַיִנע אין 1910. װען ער איז געװען פֿיר יאָר אַלט, איז זײַן פֿאָטער אלי אַװעק קײן אַמעריקע. אין דער הײם זײַנען פֿאַרבליבן אליס פֿרױ מאַניע מיט זעקס קינדער.

אלי האָט בדעה געהאַט זײ אַריבערצופֿירן מעבֿר־לים װען ער װעט זיך שטעלן אױף די פֿיס אין דער „גאָלדענער מדינה‟. אָבער די געשיכטע האָט זיך אַרײַנגעמישט בגװאַלד אינעם דאָזיקן פּלאַן. ס׳האָט אױסגעבראָכן די ערשטע װעלט־מלחמה, דערנאָך איז פֿאָרגעקומען די רוסישע רעװאָלוציע און די מלחמות אין אוקראַיִנע צװישן די רױטע, די װײַסע, די אוקראַיִנער און די פּאָליאַקן מיט בלוטיקע פּאָגראָמען. ערשט אין 1922 האָט זיך אליס פֿרױ מיט קינדער סוף־כּל־סוף אײַנגעגעבן צו קומען צו איר מאַן.

די בריװ, װאָס מאַניע און די קינדער האָבן געשריבן אלין, דערצײלן װעגן זײערע טאָג־טעגלעכע דאגות און צרות. דאָס רובֿ בריװ זײַנען אָנגעשריבן אױף רוסיש צוליב דער רוסישער מיליטערישער צענזור, װאָס האָט פֿאַרװערט צו נוצן דעם ייִדישן כּתבֿ. לכתּחילה איז די לאַגע פֿון דער משפּחה געװען ניט שלעכט. האָרעדישטש איז געװען אַ לעבעדיקער האַנדל־צענטער צוליב די אײַזנבאַן־פֿאַרבינדונגען מיט קיִעװ און אָדעס. די משפּחה בראָדינסקי האָט פֿאַרמאָגט אַ קראָם, און אײניקע קרובֿים האָבן געאַרבעט אױף דער צוקער־פֿאַבריק.

אָבער מיט דער צײַט איז דאָס יקרות שטאַרק געװאַקסן, עס איז געװאָרן שמאָל מיט סחורה, און דאָס געלט, װאָס אלי האָט געקענט איבערשיקן פֿון אַמעריקע, האָט פֿאַרלױרן זײַן װערט איבער דער אינפֿלאַציע. די קאָנטאַקטן האָבן זיך איבערגעריסן נאָך דער רעװאָלוציע אין רוסלאַנד און ערשט אין 1922, נאָך האַרבע באַמיִונגען, האָט די משפּחה געקאָנט פֿאַרלאָזן סאָװעטן־רוסלאַנד און פֿון לעטלאַנד — אַװעק קײן ניו־יאָרק.

בנימין בראָדינסקי האָט איבערגעגעבן דער טאָכטער לעבעדיקע זכרונות װעגן זײַנע קינדער־יאָרן אין האָראָדישטש. די משפּחה האָט דאָרט איבערגעלעבט צװײ פּאָגראָמען, אין 1919 און אין 1920. דער צװײטער פּאָגראָם איז געװאָרן װעלט־באַקאַנט צוליב פּרץ מאַרקישס עקספּרעסיאָניסטישער פּאָעמע „די קופּע‟. מאַרקיש אַלײן האָט ניט באַזוכט האָראָדישטש. ער האָט גענוצט דעם דאָזיקן פּאָגראָם װי אַ סימבאָל פֿאַר אַלע ייִדישע יסורים אין אוקראַיִנע. בראָדינסקי, װאָס איז דעמאָלט געווען צען יאָר אַלט, דערצײלט װי זײַן משפּחה, אין אײנעם מיט אַנדערע ייִדן, זײַנען בײַ נאַכט אַנטלאָפֿן צו פֿוס פֿונעם ברענענדיקן שטעטל, װאָס ער האָט מער קײן מאָל ניט געזען.

בנימין בראָדינסקי האָט געהאַט אַ ליטעראַרישן און קינסטלערישן טאַלאַנט. װי אַ יונגערמאַן האָט ער געדרוקט זײַנע צײכענונגען און אַרטיקלען אין ייִדישע צײַטונגען, און אין 1931 האָט ער געװוּנען אַ פּריז פֿון פֿופֿציק דאָלאַר פֿון פֿאָרװערטס פֿאַר אַן ענגלישן עסײ אױף דער טעמע „איך בין אַ ייִד און אַן אַמעריקאַנער‟. דעמאָלט איז ער געװען אַ סטודענט אינעם אוניװערסיטעט פֿון דעלאַװער, װײַט פֿון דער ייִדישער סבֿיבֿה. ער האָט ניט געפֿילט קײן אַנטיסעמיטיזם אין קאָלעדזש, אָבער עס זײַנען געװען מאָמענטן, װען ער האָט שטאַרק דערפֿילט זײַן אַנדערשקײט:

„אינעם קלאַס פֿון דער אַמעריקאַנער געשיכטע, װען איך האָב ספֿקות אין די גוטע מידות פֿון אַ קאָלאָניאַלן שמוגלער אָדער װען איך בין סקעפּטיש לגבי דער אַמעריקאַנער פּאָליטיק בעת דער מלחמה קעגן מעקסיקע, קערט דער גאַנצער קלאַס זיך אום כּדי אַ קוק צו טאָן אױף דעם דאָזיקן כּופֿר.‟ װי אַ ייִד, פֿילט ער זיך פֿרעמד צװישן די אַמעריקאַנער: „איך בין ניט אײנער פֿון ‘זײ’. איך פֿיל דאָס: זײ פֿילן דאָס‟. צו זײַן אַ ייִד און אַן אַמעריקאַנער הײסט צו זײַן אי אַ פֿרעמדער אי אַן אײגענער: „מײַן ייִדישקײט איז אין דעם, װאָס איך בין אַנדערש; מײַן אַמעריקאַנישקײט איז אַ פּרוּװ צו זײַן װי אַלע אַנדערע.‟

דאָס בוך ברענגט צונױף צװײ משפּחה־געשיכטעס, דעם פֿאָטערס און דער טאָכטערס. די מחברטע לײענט די באָבע־זײדעס בריװ און פּרוּװט זיך פֿאָרצושטעלן זײערע דערפֿאַרונגען און די איבערלעבונגען װי אירע אײגענע. אײנצײַטיק טראַכט זי װעגן איר אייגן לעבן. אירע קינדער־יאָרן זײַנען ניט געװען קיין גליקלעכע װײַל אירע עלטערן האָבן זיך צעשיידט װען זי איז נאָך געװען אַ קינד. זי האָט צװײ מאָל חתונה געהאַט, אױך — אָן קײן סך מזל. זי האָט געװידמעט איר קאַריערע דער פֿאָרשונג פֿון דער רוסישער װירטשאַפֿט אין סיביר.

אין די 1990ער יאָרן, נאָך דעם פֿאַנאַנדערפֿאַל פֿונעם סאָװעטן־פֿאַרבאַנד, האָבן די אַמעריקאַנער קאָמפּאַניעס און מלוכישע אינסטיטוציעס גענומען אַנטװיקלען עקאָנאָמישע פּראָיעקטן אין רוסלאַנד אױף יענער זײַט פֿונעם פּאַציפֿישן אָקעאַן, און עליסאַ בראָדינסקי מילער איז געװאָרן אַ מומחה אױף דעם דאָזיקן געביט. אױף אַזאַ אופֿן איז זי כּלומרשט צוריקגעקומען צו אירע רוסישע װאָרצלען פֿון מיזרח־זײַט. איר זײדע פֿון דער מאַמעס צד איז פֿאַרשיקט געװאָרן קײן סיביר דורך דער צאַרישער פּאָליצײ פֿאַר זײַן רעװאָלוציאָנערער טעטיקײט, און דערנאָך האָט ער אימיגרירט קײן אַמעריקע.

דער מחברטעס אײגענע ביאָגראַפֿיע דינט װי אַ שפּאַקטיװ, דורך װעלכן זי באַטראַכט די געשיכטע פֿון איר משפּחה. זי פּרוּװט צו אַנטפּלעקן זײערע אינעװײניקע געפֿילן אין די טאָג־טעגלעכע פּרטים פֿון זײער אַמאָליקן לעבן אינעם אוקראַיִנישן שטעטל. אַזױ בױט זי אַ מין גײַסטיקע בריק איבערן היסטאָרישן תּהום, װאָס טײלט דעם אַמעריקאַנער הײַנט פֿונעם אַמאָליקן ייִדישן לעבן אין דער אַלטער הײם.

Dive In

    Republish This Story

    Please read before republishing

    We’re happy to make this story available to republish for free, unless it originated with JTA, Haaretz or another publication (as indicated on the article) and as long as you follow our guidelines. You must credit the Forward, retain our pixel and preserve our canonical link in Google search.  See our full guidelines for more information, and this guide for detail about canonical URLs.

    To republish, copy the HTML by clicking on the yellow button to the right; it includes our tracking pixel, all paragraph styles and hyperlinks, the author byline and credit to the Forward. It does not include images; to avoid copyright violations, you must add them manually, following our guidelines. Please email us at [email protected], subject line “republish,” with any questions or to let us know what stories you’re picking up.

    We don't support Internet Explorer

    Please use Chrome, Safari, Firefox, or Edge to view this site.