אַ מיידל גאַרט נאָכן זיצן אין דער סוכּה מיט די ברידער (זכרונות)A young girl longs to sit in the sukkah with her brothers (memoirs)
בעלאַ שאַגאַל, די פֿרוי פֿונעם מאָלער מאַרק שאַגאַל, באַשרײַבט ווי איר משפּחה האָט געפּראַוועט סוכּות אינעם שטעטל וויטעבסק.
Image by Marc Chagall
סוכּות
אויף מאָרגן נאָך יום־כּיפּור וואַרטן מיר אויף אַ שליח פֿון גאָט. ער מוז דאָך קומען נאָך אונדזערע נעכטיקע תּפֿילות און טרערן. פֿאָרט אַרײַן אין הויף אַ פּויער מיט אַ וואָגן סכך. ער קערט איבער דעם וואָגן. שטעכנדיקע צווײַגן פֿאַלן אַנידער, לייגן זיך אָן איינע אויף די אַנדערע.
דער הויף ווערט ווי אַ וואַלד. ס׳שמעקט מיט סמאָלע, מיט סאָסנע. דער סכך איז פֿריש, ווי ערשט נאָך אַ רעגן. ווי גרויסע רוענדיקע פֿייגלען ליגן די צווײַגן און עס גייט פֿון זיי אַ ריח ווי אַ געזאַנג.
פֿאַרקריכט מען אויף דעם באַרג סכך, גיט ער אַ קרעכץ און אַ בייג אונטער די פֿיס. טוט מען זיך אויף אים אַ וויג, פֿאַלט דער באַרג אין גאַנצן אײַן.
„וואָס טאָפּעסטו דעם סכך?‟ לויפֿן אָן די ברידער מיט אַ געשריי. „מיינסט, ס׳איז היי? ס׳איז דאָך פֿאַר דער סוכּה!‟ זיי שלעפּן אַרויס די צווײַגן פֿון אונטער מײַנע פֿיס. יעדער צווײַג גיט זיך שווער אַ הייב פֿון דער ערד, טרייסלט זיך אויף מיט די שטעכעלעך.
איך העלף אַריבערטראָגן דעם סכך אין דער סוכּה אַרײַן. די סוכּה איז נאָך נישט פֿאַרטיק. ערשט צונויפֿגעשטעלט די ווענט פֿון לאַנגע ברעטער, זיי צוגעקלאַפּט מיט טשוועקעס. דער דאַך איז אָפֿן. דער הימל קוקט אַהין אַרײַן. די ברידער קריכן אַרויף אויף לייטערס, שטעלן זיך אויף שטולן און דערלאַנגען איינער דעם אַנדערן די צווײַגן סכך, גיבן זיי אַ טרייסל ווי דעם לולבֿ.
די צווײַגן וואַרפֿן זיך, ווי פֿעכערס, פֿאַנאַנדער. באַלד ווערט די סוכּה באַדעקט, ווי אַ קאָפּ מיט אַ היטל. שטייט די סוכּה אין מיטן הויף, רייצט און רופֿט, ווי אַ שטיבל אין מיטן וואַלד.
דער סכך אויף איר אָנגעלייגט אַזוי געדיכט, אַז קיין שטרענדל פֿונעם הימל וועט נישט קאָנען דורכלויכטן דאָס טונקל גרינס. איז אין דער סוכּה — קיל און פֿינצטערלעך. נאָר דורך די לעכלעך פֿון די ווענט קריכן דורך קײַקלעך ליכט. און דאָס פּינטל ליכט בליצט טרייסלענדיק, מאַטערט זיך דורכקריכן אין סוכּה אַרײַן. אין דער מיטן פֿון דער סוכּה האָט זיך אויסגעשטעלט אַ לאַנגער טיש מיט בענקלעך. נישטאָ קיין דיל. הוילע ערד אונטער די פֿיס. די פֿיסלעך פֿונעם טיש און פֿון די בענקלעך שטעקן אין דער פֿײַכטער ערד, וואָס קלעפּט זיך צו די פֿיס.
מיר גייען נישט אַוועק פֿון דער סוכּה. ס׳דאַכט זיך אונדז, מיר זײַנען דאָרטן אויף אַ דאַטשע. מיר ציִען זיך אויס אויף די בענקלעך, יאָגן זיך, כאַפּן איבער די קײַקלעך ליכט, וואָס לויכטן דורך די ווענט, און מיט פֿאַרריסענע קעפּ קוקן מיר אויף דעם דאַך מיט סכך, ווי ס׳וואָלט געווען אַ הימל מיט שטערן. מיר ציטערן אויף, ווען ס׳פֿאַלט אויף אונדז אַראָפּ אַ טראָפּן טוי.
מיר צעזינגען זיך, ווי מיר וואָלטן אָנזאָגן אַלעמען, אַז די סוכּה איז שוין פֿאַרטיק, דער יום־טובֿ איז שוין דאָ.
פֿון דער שטוב שטעקט מען זיך פֿון די פֿענצטער אַרויס: „זע, די סוכּה איז שוין פֿאַרטיק!‟
מיט אַ מאָל לאָזט עמעצער אַרויס אַ געשריי: „קינדער, דער שמשׂ האָט געבראַכט דעם לולבֿ פֿון שול!‟
מיר גיבן זיך אַ וואָרף אין שטוב אַרײַן. די שטוב איז אויך אַן אַנדערע געוואָרן. ס׳שמעקט מיט הושענות. מיט בלעטעלעך איז אָנגעוואָרפֿן דער דיל און זיי פֿאַרשמעקן די גאַנצע שטוב. און וווּ איז דער לולבֿ?
אָט שטייט ער אין אַ ווינקל־פֿענצטער. שטייט אַזוי עלנט, זיך צוגעשפּאַרט צו דער שויב. דער קאָפּ אײַנגעבויגן אָן אַ זײַט, ווי ער וואָלט אַ קוק טאָן דורכן גלאָז, צי לויכט דאָרט נישט אַ שטיקל הימל פֿון זײַן לאַנד. זײַנע לאַנגע שמאָלע בלעטער האַלטן זיך צוגעפּרעסט איינע צו די אַנדערע. איך גיי צו צו דעם לולבֿ. כ’האָב מורא זיך צורירן צו אים. זײַנע שפּיצן — אויסגעשלייפֿט, ווי אַ שפּיץ פֿון אַ שווערד.
„גיב מיר אַ טרייסל טאָן דעם לולבֿ!‟ בעט איך זיך בײַ די ברידער.
„נאָך פֿאַר דעם טאַטן?‟
„כ׳וויל נאָר זען, צי ער איז אַ לעבעדיקער.‟
דער לולבֿ שאָקלט זיך אין מײַנע הענט. איך טרייסל זיך מיט אים אין איינעם.
ער בלאָזט אויף זיך אַליין אַ ווינטל. מיר דאַכט זיך, כ׳בין אין ארץ־ישׂראל, אונטער אַ שאָרכנדיקן פּאַלם־בוים. ווי איז געקומען אַהער דער לולבֿ?
„אַבראַשקע, ווי מיינסטו?‟ שטיי איך צו צו מײַן ברודער. „איז דער לולבֿ אַהער געקומען גלײַך פֿון ארץ־ישׂראל? וואָס, טראַכסטו, איז עד דאָרטן געווען — אַ בוים, צי אַ צווײַג, וואָס מע האָט אָפּגעריסן פֿון אַ בוים? ווער האָט אים אַהער אַריבערגעבראַכט?‟ „וואָס איז הײַנט, פּסח, וואָס דו פֿרעגסט קשיות?‟
דער ברודער ווייסט אַליין נישט, וויל ער זיך אויסדרייען פֿון מיר.
„הער, איך מיין — זאָגט ער — דער לולבֿ האָט זיך אַליין אַרויסגעריסן פֿון דער ערד. אים האָט זיך פֿאַרוואָלט אַ קוק טאָן, וואָס עס טוט זיך אויף דער וועלט. איז ער אַנטלאָפֿן פֿון דער היים און אין איין נאַכט — שטילט אײַן דער ברודער זײַן קול, ווי ער וואָלט זיך אַליין דערשרעקן — אין איין נאַכט איז ער אויסגעוואַקסן אָט דאָ, בײַ אונדז אויפֿן פֿענצטער.‟
איך וואָלט אים גלייבן, נאָר כ׳וויל נישט, ער זאָל זײַן אַלע מאָל גערעכט.
„מען האָט דאָך אים ערשט געבראַכט פֿון שול!‟ דערמאָן איך זיך. „און וואָס וועסטו זאָגן, אַז מע האָט דעם לולבֿ אײַנגעוויקלט אין שטרוי, אים אײַנגעפּאַקט אין אַ גרויסן, הילצערנעם קאַסטן? איך האָב געזען, אויף דער באַן פֿירט מען אַזוי אַריבער סחורה.
„אײַ, גיי, דער לולבֿ וועט פֿאָרן אין איינעם מיט אַלע טרייפֿע סחורות? דער רבי וואָלט דיר שוין געגעבן אַ פּאַטש, ווי דו רעדסט וועגן דעם לולבֿ. און זע, פֿאַר וואָס איז ער אַזוי פֿריש און גרין? ער וואָלט זיך דאָך געדאַרפֿט דערשטיקן אין זײַן קאַסטן.‟
איך גיב נאָך אַ מאָל אַ טאַפּ דעם לולבֿ. זײַנע דינע, גלאַטע בלעטער ציטערן אויף, ווי לאַנגע סטרונעס פֿון אַן אָנגערירטער האַרף.
„וואַרט, לולבֿ — טרייסט איך אים — אָט באַלד וועט קומען דער טאַטע, וועט ער דיך נעמען אין די הענט, וועט מאַכן אויף דיר אַ ברכה, וועט נישט זײַן דיר אַזוי קאַלט און פֿרעמד בײַ אונדז.‟
און וווּ איז דער אתרוג?
דער געלער אתרוג, אַ גראָבער, אַ גרויסער האָט זיך פֿאַנאַנדערגעלייגט, ווי אַ פּרעה אויף אַ ווייכן געלעגער אין דער מיטן פֿון דער זילבערנער צוקער־פּושקע. אָנשטאָט דעם צוקער, וואָס מע האָט אַרויסגענומען, שמעקט פֿון דעם אתרוג, ווי פֿון אַ קייסער אַליין. פֿון וואַנען האָט ער זיך גענומען? … אָט גייט שוין דער טאַטע אין שטוב אַרײַן. די ברידער הינטער אים.
„קומט, לאָמיר גיין בענטשן לולבֿ!‟
דער טאַטע גיט אַ וואָרף אַ בליק אויף דעם לולבֿ, אויף דעם אתרוג. נעמט דעם אתרוג פֿון זײַן געלעגער אַרויס און לייגט אים צו צום לולבֿ. זיי טוליען זיך איינס צום אַנדערן. זיי זײַנען דאָך פֿון איין לאַנד.
און דער טאַטע, מיט אַראָפּגעלאָזטע אויגן, מיט אַ ברכה אויף אַ קול, ווי ער וואָלט שווערן אַ שבֿועה, גיט אַ צי דעם לולבֿ אין דער הייך, לאָזט אים אַראפּ, לייגט אים צו צום האַרצן, נעמט אים אָפּ, טוט אים אַ שאָקל אין איין זײַט, אין דער אַנדערער. דער לולבֿ בייגט זיך, טרייסלט זיך. זײַן קאָפּ שאָקלט זיך. זײַנע לאַנגע בלעטער ציִען זיך ווי אַליין אויס אין בעטנדיקע הענט.
און ווי דער טאַטע שטעלט זיך אָפּ, קלײַבט דער לולבֿ גלײַך צונויף זײַן אויפֿגעציטערטן גוף.
„נאַ, ווילסטו בענטשן לולבֿ?‟ גיט דער טאַטע אים איבער דעם עלטערן ברודער.
דער לולבֿ גייט אַריבער פֿון האַנט צו האַנט. אַלע זעקס ברידער האָבן זיך אָנגעוואָרפֿן אויף אים, טרייסלען, ברעכן אים, שטעכן זיך מיט אים ווי מיט אַ שווערד. קוים אַ לעבעדיקן, שטעלט מען דעם לולבֿ צוריק אַנידער אויפֿן פֿענצטער.
די פֿאַרטיקע סוכּה שטייט און וואַרט אַ גאַנצן טאָג, ווען וועט מען שוין צו איר אַרײַן.
פֿאַר דעם טאָג האָט זי זיך אָנגעזאַפּט מיט סכך, אויסגעטריקנט די ווענט, געטריקנט די פֿײַכטע ערד אונטער די פֿיס. צום אָוונט טוען אָן דער טאַטע מיט די ברידער זייערע מאַנטלען, ווי זיי וואָלטן זיך געקליבן אַוועקגיין פֿון דער היים. זיי גייען עסן וועטשערע אין דער סוכּה.
נישט די מאַמע, נישט איך, נישט די קעכין גייען אַהין אַרײַן. אַפֿילו דעם טאַטנס קידוש האָבן מיר, זאַלבעדריט, אויסגעהערט בײַ דער טיר פֿון דער סוכּה.
און דאָס עסן דערלאַנגט מען אין סוכּה דורך אַ פֿענצטערל, ווי דורך אַ לאָך אַרײַן, איין טעלער נאָך אַן אַנדערן. די ברידער קאָנען מיינען, אַז די טעלערלעך מיט דעם עסן קומען זיי גלײַך פֿון הימל אַראָפּ.
גיבן זיי גאָר נישט אַ טראַכט וועגן אונדז, וואָס זײַנען איבערגעבליבן אַליין אין שטוב?
Image by Marc Chagall
אין דער שטוב איז קאַלט. זי איז, ווי אַ פּוסטע, ווי אָן טיר און פֿענצטער. מיר זיצן זאַלבענאַנד מיט דער מאַמען און עסן אָן הנאה. „מאַמע, פֿאַר וואָס זײַנען נאָר מיר אַליין איבערגעבליבן דאָ מיט די דינסטן, ווי מיר וואָלטן אַליין געווען דינסטן? וואָס איז דאָס פֿאַר אַ יום־טובֿ, מאַמע?‟
איך שטיי נישט אָפּ פֿון איר.
„פֿאַר וואָס עסן זיי באַזונדער?‟
„אַך, קינדיטשקע, זיי זײַנען דאָך מאַנצבילן,‟ שלינגט די מאַמע אַליין אומעטיק אַראָפּ איר קאַלטן ביסן פֿלייש.
פּלוצעם ווערט אַ טומל אין קיך. די דינסטן לויפֿן הין און קריק פֿון הויף אין שטוב אַרײַן.
„באַלעבאָסטע, ס׳האָט זיך אָנגעהויבן אַ רעגן!‟
„טראָג זיי גלײַך אַרײַן דאָס גאַנצע עסן, זיי זאָלן קאָנען גיכער אָפּבענטשן!‟ פֿאַרטומלט זיך אויך די מאַמע.
איך בין צופֿרידן, וואָס ס׳רעגנט אין מיטן דער וועטשערע. פֿאַר אונדז מיט דער מאַמען איז דער יום־טובֿ אַזוי אומעטיק!
מיט אַ מאָל — אַ טראַסק, אַ דונער. איך קוק דורכן פֿענצטער, צי האָט זיך נישט צעשאָטן די סוכּה. זי פֿאַרגיסט זיך מיט וואַסער.
אין איין רגע האָט זיך דאָס סכך דורכגעווייקט, געוואָרן פֿלאַך און מאָגער. ס׳רינט אין דער סוכּה אויפֿן טיש. ס׳רינט פֿון דעם סכך, ס׳רינט פֿון די ווענט. די דינסטן לויפֿן אַרום מיט איבערגעדעקטע טעלער אין די הענט. דער רעגן קלאַפּט איבער די טעלער, ווי ער וואָלט זיי וועלן אויפֿדעקן.
אין רויש פֿון דעם רעגן דערהערט זיך דעם טאַטנס בענטשן. די ברידערס הויכע שטימען טוקן זיך אין דעם רעגן אַרײַן. און איינע נאָך די אַנדערע, מיט אָנגעשטעלטע קאָלנערס, לויפֿן זיי פֿון דער סוכּה אַרויס.
מיר קוקן זיי אָן, ווי מע וואָלט זיך לאַנג נישט געזען. זיי פֿאַלן אין שטוב אַרײַן, ווי אָנגעקומענע פֿון אַן אַנדער וועלט. לויפֿן דורך אַזוי די פּאָר טעג. אָט נעמט מען שוין אין גאַנצן די סוכּה פֿאַנאַנדער. מען שלעפּט אַרויס אַ ברעט נאָך אַ ברעט. די ווענט פֿאַלן אײַן. דער סכך פֿאַלט אַראָפּ, צעקריכט זיך אונטער די פֿיס. דער הויף ווערט פֿול מיט שטעכעלעך.
די סוכּה פֿאַרשווינדט, ווי קיין מאָל נישט געווען.
דעם לולבֿ נעמט מען פֿון פֿענצטער אַראָפּ.
„זע, וואָס עס איז מיט אים געוואָרן?‟ לאַכן אים אויס די ברידער. „ווי אַן אַלטער זקן, אויסגעטריקנט, אָן ציין.‟
„פֿלעכט מיר כאָטש אויס — בעט איך זיך — עפּעס אַ צאַצקע פֿאַר מיר, אַ קערבעלע, צי וואָס!‟
נעמט זיך דער ברודער אַראָפּ פֿאַר דער אַרבעט. ער האָט לאַנגע, פֿלינקע פֿינגער. רײַסט ער אָפּ פֿון לולבֿ אַ בלאַט נאָך אַ בלאַט. יעדעד בלאַט טוט אַ סוויטש, גיט זיך אַ בייג. דעם ברודער פֿינגער שפּרינגען אונטער, קריצן אויס. דאָ שנײַדן זיך אָן שמאָלע בענדלעך, דאָ פֿאַרפֿלעכטן זיי זיך אין צעפּלעך. איינס אין אַנדערן אַרײַן און פֿאַרטיק… אויסגעקינצלט אַ קערבל, אַ מולטערל, אַ טישל, צי אַ שטול. פֿון דעם הויכן לולבֿ בלײַבט איבער אַ הוילער שטעקן.
און אויף דעם אתרוג האָט מען גאָר פֿאַרגעסן. די קעכין האָט גענומען און אים אַרײַנגעוואָרפֿן אין אַ פֿאַן זודיקע וואַסער, אים אָפּגעבריט לעבעדיקערהייט. פֿון אים, דעם גראָבן, האָט זיך אויסגעקאָכט אַ טעלערל געדיכטע זאַפֿט.
ס׳גיט אַ צי די נשמה. זיך אויסגעקאָכט דער יום־טובֿ. זאָל שוין גיכער קומען שׂימחת־תּורה, ווען די גאַנצע שטאָט, דוכט זיך, וועט קומען צו אונדז צו גאַסט.
