ס’איז שווער צו גלייבן, אַז ביז לעצטנס האָט מען נאָך געקענט טרעפֿן מענטשן, וואָס געדענקען דאָס ייִדישע לעבן אין די 1930ער יאָרן, וואָס האָבן איבערגעלעבט אוישוויץ און קענען אונדז אַלץ דערציילן אויף אַ הויך־ליטעראַרישן ייִדיש. אַזאַ מענטש איז דער אַקטיאָר און פּאָעט, יעקבֿ לעווין.

לעווין, וואָס איז געבוירן געוואָרן אין לאָדזש אין 1927, וווינט אין לאָס־אַנדזשעלעס.

Yiddish Brief

A bissel of all things Yiddish: music, cooking, books and more.

Terms(Required)

I agree to the Forward's Terms of Service and Privacy Policy

Email(Required)

כאָטש הײַנט איז ער, צום באַדויערן, מער נישט אין קיין מצבֿ צו קענען רעדן וועגן דעם — ווי עס האָט איבערגעגעבן דעם פֿאָרווערטס מרים קאָראַל, די דירעקטאָרין פֿונעם קאַליפֿאָרניער אינסטיטוט פֿאַר ייִדישער קולטור און שפּראַך — האָט ער לאַנגע יאָרן געהאַט זייער אַ גוטן זכּרון. אין 1995, צום 50סטן יוביליי זינט אוישוויץ איז באַפֿרײַט געוואָרן, האָט ער במשך פֿון דרײַ שעה געגעבן גבֿית־עדות. מיט צוויי יאָר צוריק האָט די „חורבן־פֿונדאַציע בײַם אוניווערסיטעט פֿון דרום־קאַליפֿאָרניע” אַרויסגעשטעלט יענע רעדע אויף דער אינטערנעץ.

דעם אינטערוויו אויף ייִדיש מיט מרים קאָראַל האָט לעווין געגעבן אין 2004. אין 2017 האָט מען אַרויסגעשטעלט געקליבענע אויסצוגן דערפֿון אויף „יוטוב‟.

לעווין דערציילט וועגן דער בילדונג־סיסטעם, וואָס דער ייִדישער אַרבעטער בונד האָט אַמאָל געשאַפֿן אין לאָדזש, און וועגן דער ייִדיש־טעטיקייט אין דער לאָדזשער געטאָ. אין דער געטאָ האָט נאָך אַלץ געבליט, אויף וויפֿל ס׳איז געווען מעגלעך, אַ רײַך קולטורעל לעבן. „ייִדיש האָט געשפּילט אַ גרויסע ראָלע אין געטאָ,‟ האָט ער געזאָגט. חוה ראָזענפֿאַרב, שׂימחה־בונעם שאַיעוויטש און אַ צאָל אַנדערע פּאָעטן האָבן געשריבן לידער; די גאַסן־זינגער האָבן זיך מיט אייגענע ווערטער באַקלאָגט וועגן די ייִדישע צרות; עס האָבן נאָך אַלץ פֿונקציאָנירט עטלעכע קולטור־אָרגאַניזאַציעס און די ייִדיש־לערער האָבן געפּרוּווט אָנצוהאַלטן אַ הויכן ניוואָ אין די קלאַסן.

אינטערעסאַנט און אַפֿילו שאָקירנדיק איז ווי ער דערציילט, אַז ווען די סאָוועטישע אַרמיי האָט באַפֿרײַט דעם שוידערלעכן אומברענג־לאַגער, איז ער געבליבן אין אוישוויץ ביז מאַרץ. „ווײַל איך האָב געהאַט דאָרט אַ בעט, געהאַט וואָס צו עסן, האָב איך נישט געדאַרפֿט דאָרט זאָרגן‟. הגם די נאַציס האָט מען אין יאַנואַר 1945 טאַקע ווײַט פֿאַרטריבן, האָט בלויז זייער אַ בראַווער אָפּטימיסט געקאָנט זאָגן, אַז אין אַזאַ פֿינצטער אָרט איז מער נישט געווען „וואָס צו זאָרגן‟.

נאָך דער מלחמה האָט יעקבֿ לעווין במשך פֿון אַ סך יאָר געוווינט אין אויסטראַליע און געשפּילט אינעם אָרטיקן ייִדישן טעאַטער און דערנאָך האָט ער זיך איבערגעפּעקלט קיין לאָס־אַנדזשעלעס, וווּ ער האָט ווײַטער געשפּילט ווי אַן אַקטיאָר. במשך פֿון אַ סך יאָרן, פֿלעגט ער אויך פֿאָרלייענען זײַנע אייגענע ייִדישע לידער אינעם לאָס־אַנדזשעלעסער חורבן־מוזיי און אַנדערע ערטער.

אַ לענגערן אינטערוויו אויף ייִדיש מיט אים האָט מיט אים געפֿירט קריסטאַ וויטני פֿונעם ייִדישן ביכער־צענטער אין 2013, וואָס איר קענט זען דאָ.

A message from our Publisher & CEO Rachel Fishman Feddersen

I hope you appreciated this article. Before you go, I’d like to ask you to please support the Forward’s award-winning, nonprofit journalism during this critical time.

This year, we have stood together in strength and sorrow. Our Forward team has worked around the clock to help you find clarity amid the chaos.

At a time when other newsrooms are closing or cutting back, the Forward has removed its paywall and invested additional resources to report on the ground from Israel and around the U.S. on the impact of the war, rising antisemitism and polarized discourse.

Readers like you make it all possible. Support our work by becoming a Forward Member and connect with our journalism and your community.

—  Rachel Fishman Feddersen, Publisher and CEO

Join our mission to tell the Jewish story fully and fairly.

$36 $500

$120 $180 Other amount