ווידעאָ: אַקטיאָר יעקבֿ לעווין באַשרײַבט ייִדיש קולטור־לעבן אין לאָדזשער געטאָVIDEO: Actor Jacob Lewin describes Yiddish cultural life in the Lodz ghetto
לעווין דערציילט אויך וועגן זײַן טרעפֿן זײַנע חבֿרים פֿון די קינדעריאָרן נאָך דער מלחמה אין מעלבורן.
ס’איז שווער צו גלייבן, אַז ביז לעצטנס האָט מען נאָך געקענט טרעפֿן מענטשן, וואָס געדענקען דאָס ייִדישע לעבן אין די 1930ער יאָרן, וואָס האָבן איבערגעלעבט אוישוויץ און קענען אונדז אַלץ דערציילן אויף אַ הויך־ליטעראַרישן ייִדיש. אַזאַ מענטש איז דער אַקטיאָר און פּאָעט, יעקבֿ לעווין.
לעווין, וואָס איז געבוירן געוואָרן אין לאָדזש אין 1927, וווינט אין לאָס־אַנדזשעלעס.
כאָטש הײַנט איז ער, צום באַדויערן, מער נישט אין קיין מצבֿ צו קענען רעדן וועגן דעם — ווי עס האָט איבערגעגעבן דעם פֿאָרווערטס מרים קאָראַל, די דירעקטאָרין פֿונעם קאַליפֿאָרניער אינסטיטוט פֿאַר ייִדישער קולטור און שפּראַך — האָט ער לאַנגע יאָרן געהאַט זייער אַ גוטן זכּרון. אין 1995, צום 50סטן יוביליי זינט אוישוויץ איז באַפֿרײַט געוואָרן, האָט ער במשך פֿון דרײַ שעה געגעבן גבֿית־עדות. מיט צוויי יאָר צוריק האָט די „חורבן־פֿונדאַציע בײַם אוניווערסיטעט פֿון דרום־קאַליפֿאָרניע” אַרויסגעשטעלט יענע רעדע אויף דער אינטערנעץ.
דעם אינטערוויו אויף ייִדיש מיט מרים קאָראַל האָט לעווין געגעבן אין 2004. אין 2017 האָט מען אַרויסגעשטעלט געקליבענע אויסצוגן דערפֿון אויף „יוטוב‟.
לעווין דערציילט וועגן דער בילדונג־סיסטעם, וואָס דער ייִדישער אַרבעטער בונד האָט אַמאָל געשאַפֿן אין לאָדזש, און וועגן דער ייִדיש־טעטיקייט אין דער לאָדזשער געטאָ. אין דער געטאָ האָט נאָך אַלץ געבליט, אויף וויפֿל ס׳איז געווען מעגלעך, אַ רײַך קולטורעל לעבן. „ייִדיש האָט געשפּילט אַ גרויסע ראָלע אין געטאָ,‟ האָט ער געזאָגט. חוה ראָזענפֿאַרב, שׂימחה־בונעם שאַיעוויטש און אַ צאָל אַנדערע פּאָעטן האָבן געשריבן לידער; די גאַסן־זינגער האָבן זיך מיט אייגענע ווערטער באַקלאָגט וועגן די ייִדישע צרות; עס האָבן נאָך אַלץ פֿונקציאָנירט עטלעכע קולטור־אָרגאַניזאַציעס און די ייִדיש־לערער האָבן געפּרוּווט אָנצוהאַלטן אַ הויכן ניוואָ אין די קלאַסן.
אינטערעסאַנט און אַפֿילו שאָקירנדיק איז ווי ער דערציילט, אַז ווען די סאָוועטישע אַרמיי האָט באַפֿרײַט דעם שוידערלעכן אומברענג־לאַגער, איז ער געבליבן אין אוישוויץ ביז מאַרץ. „ווײַל איך האָב געהאַט דאָרט אַ בעט, געהאַט וואָס צו עסן, האָב איך נישט געדאַרפֿט דאָרט זאָרגן‟. הגם די נאַציס האָט מען אין יאַנואַר 1945 טאַקע ווײַט פֿאַרטריבן, האָט בלויז זייער אַ בראַווער אָפּטימיסט געקאָנט זאָגן, אַז אין אַזאַ פֿינצטער אָרט איז מער נישט געווען „וואָס צו זאָרגן‟.
נאָך דער מלחמה האָט יעקבֿ לעווין במשך פֿון אַ סך יאָר געוווינט אין אויסטראַליע און געשפּילט אינעם אָרטיקן ייִדישן טעאַטער און דערנאָך האָט ער זיך איבערגעפּעקלט קיין לאָס־אַנדזשעלעס, וווּ ער האָט ווײַטער געשפּילט ווי אַן אַקטיאָר. במשך פֿון אַ סך יאָרן, פֿלעגט ער אויך פֿאָרלייענען זײַנע אייגענע ייִדישע לידער אינעם לאָס־אַנדזשעלעסער חורבן־מוזיי און אַנדערע ערטער.
אַ לענגערן אינטערוויו אויף ייִדיש מיט אים האָט מיט אים געפֿירט קריסטאַ וויטני פֿונעם ייִדישן ביכער־צענטער אין 2013, וואָס איר קענט זען דאָ.
A message from Forverts editor Rukhl Schaechter
I hope you appreciated this article. Before you move on, I wanted to ask you to support the Forverts' 127-year legacy — and its bright future.
In the past, the goal of the Forverts was to Americanize its readers, to encourage them to learn English well and to acculturate to American society. Today, our goal is the reverse: to acquaint readers — especially those with Eastern European roots — with their Jewish cultural heritage, through the Yiddish language, literature, recipes and songs.
Our daily Yiddish content brings you new and creative ways to engage with this vibrant, living language, including Yiddish Wordle, Word of the Day videos, Yiddish cooking demos, new music, poetry and so much more.
— Rukhl Schaechter, Yiddish Editor
