Yiddish
אוידיאָ: דער הירש און דער לייב אין אונדזער מסורהAUDIO: The deer and the lion in Jewish mythology
יהודה, דער מלך פֿון די שבֿטים, ווערט צוגעגליכן צו אַ לייב, און דוד המלכס כּוח רעכנט זיך דערמיט אַז ער האָט באַזיגט א לייב.
Photo by Wikimedia Commons
אונטן איז דער טעקסט פֿונעם אוידיאָ. סײַ דער טעקסט סײַ דער אוידיאָ זענען אויפֿן חסידישן ייִדיש.
עס איז מיר אַריין אַ חשק צו פּראָבירן פארטיידיגן מיינע קינדהייט גלויבונגען, מיין מסורה, איבער די געניוס העלדן פון מיין יוגנט, וועמענס אויבנאנשאַפט איז אזוי שלעכט באַרויבט געווארן דורך מיין צופיל זיך אנלייענען און אויפגעקלערטקייט.
לויפט טאַקע דער הערש די שנעלסטע?
ווער עס דרייט זיך צווישן פרומע תורה׳דיגע אידן ווייסט אַז אַ הערש איז דער סימבאָל פון שנעלקייט. נפתלי איז געגליכן צו אַ הירש וואָס לויפט שנעל און פלינק, און אַ הערש איז אויך איינע פון די פיר ביישפילן אין די משנה אין פרקי אבות פאַר א מענטשס גוטע זיטן און געוואוינהייטן: רץ כצבי, קל כנשר, גיבור כארי, עז כנמר – לויפט שנעל ווי א הערש, באוועגט זיך לייכט ווי אן אדלער, איז העלדיש ווי א לייב, און שטייט פעסט ווי א לעמפערט.
האָב איך שפעטער אַז איך בין אויסגעוואַקסן געהערט אַז דער הערש איז בלויז דער פלינקסטער מיטן מאַכן אומגעראָכטענע קירעוועס. דער שנעלסטער לויפער אבער איז אבער די געפּאָרד (טשיטא).
אָבער שטעלט זיך ארויס אַז טאָמער רעכנט מען אַריין אַלע מיטגלידער פון די הערש משפחה, די אנטילאפען למינהם, קען מען זאגן אז דער הערש משפחה איז באמת די שנעלסטע, ווייל טאָמער זענט איר בודק אינעם ״געוועב״ וועלעכע באַשעפענישן עס זענען די שנעלסטע לויפער וועט אויסקומען אז פיר מינים פון אנטילאפען זענען איינע פון די זעקס שנעלסטע בעלי חיים. אט די פיר אַנטילאפן קענען גרייכן קרוב צו די שנעלקייט פון אַ געפארד (טשיטא), און זענען שנעלער פון די אַנדערע שנעליעגער, אַ לייב, אַ ווינטהונט, און האָזל. צווישן אָט די פיר אַנטעלאפער שנעליעגער איז פאַראַן איינע פון זיי וואס קען אנציען אט דער שנעלקייט פאַר פיל לענגער ווי סיי וועלעכער בעל חי אין דער וועלט, דערפאר קומט זיך אפשר טאַקע דעם צבי – וואס מען קען זאגן איז א שם כולל פאר כלערליי אנטילאפן בכלל- פארט דעם טיטל ״דער שנעלסטער לויפער״.
איז דער לייב טאקע דער שטארקסטער?
אַלע ווייסן אַז דער לייב איז די מלך החיות, אין אלטע פאַוועלן און משלים איז דער לייב דער קעניג. אומצאליגע מאל ווערט דער לייב פארגעשטעלט אַלס סימבאל פון כח און מאכט. יהודה דער מלך פון די שבטים ווערט צוגעגליכן צו א לייב. דוד המלך׳ס שטארקייט רעכנט זיך דערמיט אז ער האט בייגעקומען א לייב. מען משל’ט זיך מיט אריות כלפי גרויסע חכמים, לייבן קעפ, אזוי ווי גורי אר”י, אריות שבחבורה. אפילו אין די גויאישע שפראַכן איז ליאן, לייאן, די סימבאָל פון מאַכט און גבורה.
איז דערפאַר שווער אראפצושלינגען ווען מען לייענט אביסעלע וועגן חיות, און מען ווערט געוואויר דער פאַקט אַז אַ טיגער איז שטארקער, געוואגטער, און פלינקער ווי אַ לייב. ד.ה. מיט אלע נויטיגע אייגנשאפטן צו מאכט איז דער טיגער פעאיגער, און ער וועט דעם לייב באזיגן. אָפּגערעדט פון די ריזן צווישן די חיות, די דזשיראַף, נאזהארן, היפּאָפּאָטימוס, און עלעפאַנט, זיי קענען מיט איין שטויס פערטיקן דעם מלך.
געדענק איך אן אינטרעסאנטע גמרא וואס איך האב אמאל געליינט אין די גמרא מעשיות אלס קינד, אַז אויכעט א ״טגריס״, מסתמא א טיגער, ווערט פאַררעכנט אלץ אַן אריה, ״אריה דבי עילאי״ רופט מען אים, וועלעכער לעבט אין די וועלדער, און עס שטימט מיטן טיגער וואס כידוע לעבט אין וואלד אנדערש ווי אונזער באקאנטער לייב וואס לעבט אין אפענע פעלדער. האט מען לכאורה דא אין די גמרא-מעשה אז א טיגער ווערט אויך פאררעכנט פאר א לייב, איז א שותף צום ״לייבשאפט״, און טוט דערפאר בלויז צו געבן צום כבוד פונעם נאמען ״לייב״. און די מסורה פארלירט גארנישט.
דער פּראָבלעם אבער איז אַז דאס הייסט גענאַרט זיך אליינס, ווייל א טיגער נאָך אַלעם איז נישט קיין לייב, ווייל סיי עס קוקט נישט אויס די זעלבע, און סיי ער פאַרמאָגט היבש אַנדערע נאַטורן. צ.ב.ש, דער טיגער איז אַן איינציגער אין וואַלד, אַ לייב ווידער איז אַ סטאַדישע חיה וואס לעבט אין גרופעס אין די סאַוואנאַ פלוינען. בכלל, דער טיגריס-״וואלד לייב״ וואס ווערט געשילדערט אין די גמרא, טראץ זיין נאמען טיגריס, און טראץ זיין לעבן אין וואלד ווי א טיגער, קען נישט זיין אונזער טיגער, ווייל קודם כל, די גמרא רעדנדיג פון דעם טגריס שילדערט זיינס א ברום וואס ציטערט אויף דעם גאנצן וואלד, און דער טיגער וואס מיר קענען היינט פארמאגט א גאנץ שוואכן ברום, היבש שוואכער אפילו פון אונזער לייב; צווייטנס, די גמרא שילדערט דעם טגריס׳נס גרויסקייט א מאס וואס קומט אויס פיל גרעסער פון א טיגער; דריטנס, דער טגריס פון גמרא לויט די מעשה דארטן מיטן קייסר זאל זיך געפונען אין די וועלדער ארום די שטאט רוים, ד.ה. אין אייראפע, און היינטיגע טיגערס כידוע האדעווען זיך נאטירליך אין אזיען. מילא מוז זיין אז די גמרא רעדט פון אן עכטן לייב, נאר ברייטערט אויס מיט א לשון גוזמא, אדער גאר פון א מיטאלאגישער מאנסטער לייב באהאלטן פונעם מענטשנס אויג וואס עקזיסטירט גארנישט במציאות, נאר בדרך משל.
נאר וואס, וואונדער איבער וואונדער, אט דער טיגריס – „וואַלד לייב“ וועט אפשר יא אביסל שטימען מיט א בעל חי וואס עקזיסטירט שוין נישט היינט, נאר די ארכעאלאגן האבן פעסגעשטעלט איר עקזיסטענץ לויט ביינער וואס מען האט געפונען אין פארשידענע היילן אויפן אייראפעאישן קאנטינענט, דאס איז דער אונטערגעגאנגענער „היילן לייב“, וועלעכער איז לויט א וואַרשיינליכקייט ענדגילטיג אונטערגעגאנגען טאַקע אין די משנה’ס אָדער אם שפעטסטנס אין די גמרא’ס צייטן, און אודאי שוין געווען א זעלטנהייט אין יענע טעג. אָט דער אונטערגעגאַנגענער הייל לייב זאל האבן אויס געקוקט אביסל ווי א טיגער, נאר היבש גרעסער און מעכטיגער, אָבער פארט איז ער מער לייב ווי טיגער מיט זיינע אייגנשאפטן, און געלעבט האט ער טאקע אין וועלדער און אין מערות, אזויווי דעם גמרא׳ס טיגריס – דער וואלד לייב. שטעלט אייך נאר פאר אזא חברהמאן ברומען אַ לייבן ברום. איז אפשר דאס טאקע דער אריה דבי עילאי פון די גמרא.
אבער ווייסט וואס, לאָמיר פאָרט נישט אַוועקמאַכן אונזער באקאנטן טראַדיציאנעלן לייב, דעם לייב וואָס מיר קענען. ער איז אינגאנצן נישט קיין מפיל קינד, אויך נישט כלפי זיין קאזין דער טיגער. ער איז מייעסטעטיש און כאריזמאטיש, ער פירט זיך און קוקט אויס קעניגליך, אָבער אויכעט אין פעאיגקייטן איז ער נישט מיט אַלעם הינטערשטעליג דעם טיגער, לויפן לויפט ער היבש שנעלער פונעם טיגער, און שרייען קען ער שוין איינמאל העכער. און ער איז א מלך בגדוד, זיין שטענדיגער שטרעבונג איז קעניגרייך, ער דארף זיך כסדר שלאָגן מיט זיינע קאלעגן, און אַז ער געווינט איז ער דער מלך המלכים פונעם שבט, ווי אַן אמת’ער מלך אויפן טראן.
