ווידעאָ: דאָס האַרץ־רײַסנדיקע ליד „אַ ייִדיש קינד“ — ווי מיר חסידישע מיידלעך האָבן עס געזונגעןVIDEO: The heart-wrenching song ‘A Jewish child,’ as we Hasidic girls sang it
Photo by Wikimedia Commons
דער אַרטיקל איז אָנגעשריבן אויפֿן חסידישן ייִדיש.
דאס באקאנטע ליד, „א אידיש קינד“, פארציילט א מעשה פון די ביטערע צייטן אונטער די נאציס: א אידישע מאמע באשליסט צו לאזן איר קליין קינד ביי א גוי’שער משפחה, אפילו אויב זי ווייסט אז ער וועט אויפוואקסן ווי א גוי. דאס ליד האט אנגעשריבן חנה חייטין בשעת זי איז געווען אינעם שאוולי געטא.
די ווערטער פונעם ליד האט עמעצער שפעטער געטוישט און אזוי האט מען עס אויסגעלערנט פאר אונז מיידלעך אין א פריוואטער חסידישער שולע.
די אריגינעלע ווערטער פון דער שרייבערין האב איך געטראפן פאראיארן אין די ניין טעג, ווען איך האב זיך דערמאנט אינעם ניגון. איך רעד דא פון די ניין טעג פאר תשעה־באב, ווען יידן דערמאנען זיך אינעם חורבן בית המקדש — א צייט וואס פרומע אידן עסן נישט קיין פלייש, טרינקען נישט קיין וויין, זינגען נישט, הערן נישט קיין מוזיק וכו’.
דערפאר האבן מיר געהאט א ספעציעלע ליסטע פון טרויעריגע לידער וואס מיר האבן יא געמעגט הערן און זינגען. דאס ליד איז געווען איינע פון זיי. עס האט אונדז געדארפט העלפן שפירן טיפער דעם צער און טרויער פונם חורבן בית המקדש.
האב איך אפגעמאכט צו ריקארדן א קאווער פון דעם ניגון — נישט מיט די אריגינעלע ווערטער פונ’ם שרייבער, נאר מיט די ווערטער וואס מען האט אונז געלערנט, ווייל דער מוסר־השכל איז די זעלבע: פארגעס קיינמאל נישט פון וואנען דו קומסט, און וואס אונזערע באבעס האבן געדארפט דורכגיין אז אונז זאלן קענען היינט עקזיסטירן אויף דער וועלט, און אז דער וואוילזיין פון קינדער איז וויכטיגער ווי א גלויבונג.
וואס איז יא געווען אינטערעסאנט פאר מיר אין די אריגינעלע ליד איז אז די שרייבער שרייבט „מער קיין יידיש ווארט קיין, ליד – ווייל דו ביסט ניט מער קיין ייד.“
אבער פאר אונז האט מען געלערנט ווי דו מאמע זאגט: „קיין אידיש ווארט, קיין אידיש ליד – געדענק אין הארץ דו ביסט א איד“. די מאמע האט נישט געוואלט ער זאל געדענקען, אבער פאר אונז האט מען געלערנט אז זי האט אים געזאגט קיינמאל נישט צו פארגעסן. ס’איז מיר געווען אינטערעסאנט צו זען דעם אונטערשייד.
דאס ליד איז מיר נאענט צום הארצן ווייל די מאמע ווייזט דא אז דער וואוילזיין און דאס געזונט פון איר קינד איז נאך וויכטיקער ווי איר גלויבונג, אפילו ווי זיין אידישקייט.
הערט’ס זיך צו און אויב עץ פאסט — האט’ס א גרינגן תענית.
דא זענען די ווערטער פונעם ליד ווי מיר האָבן דאָס געזונגען:
אין אַ ליטװיש דערפֿל װײַט,
אין אַ שטיבעלע אויף אַ זײַט,
דורך אַ פֿענצטער נישט קײן גרױס,
קוקן קינדערלעך אַרויס,
ײִנגעלעך מיט שווארצע קעפּ,
מײדעלעך מיט בלאָנדע צעפּ,
און דאָרט צווישן זײ,
קוקן שװאַרצע אויגן צװײ,
שװאַרצע אויגן פֿול מיט חן,
און אַ נעזעלע אַ קלײן,
ליפּעלעך צו קושן נאָר,
לאנגע, געלאָקטע שװאַרצע האָר,
די מאַמע האָט אים דא געבראַכט,
אײַנגעװיקלט שפעט ביינאַכט,
געקושט, געוויינט און געקלאָגט,
און שטילערהײט צו אים געזאָגט:
מײַן קינד פון היינט איז דאָ דײַן אָרט,
געדענק דײַן מאַמעס לעצטע װאָרט,
איך באַהאַלט דיך דאָ דערפֿאַר,
װײַל דײַן לעבן איז אין געפֿאַר,
מיט די קינדער שפּיל זיך שיין,
ראויג, שטיל, געהאָרכזאַם זײַן,
קײן ײִדיש װאָרט, קײן ײִדיש ליד,
געדענק אין הארץ דו ביסט א ײִד.
זי האט אים צוגעזאגט אסאך,
עס האט געהאלפן קיין שום זאך,
ער האט געשריגן ניין ניין ניין,
איך וויל נישט בלייבן דא אליין,
איך וועל נישט בלייבן סיי ווי סיי,
לאז מיר נישט דא איבער מיט זיי,
לאז מיר גיין מיט דיר אין שטוב,
איך האב דיר דאך אזוי ליב.
אױף די הענט גענומען אים,
מיט א ציטערדיגע שטים,
איינגעשלעפט דאס קינד אויף זיך,
און געקליבן צו גיין גיך,
מיט רויטע אויגן פון געוויין,
געקושט דאס קעפעלע דאס קליינס,
און מיט א הארץ פול מיט שרעק,
אליין געלאזט און איז אוועק.
