וואָס איז די ראָלע פֿון אַ ייִדיש־לערער בעת די שווערע צײַטן?What’s the role of a Yiddish teacher during these difficult times?
אַ ייִדיש־קלאַס מיטן לערער שמעון נויבערג, בײַ „ייִדיש זומער ווײַמאַר“, 2018 Photo by Adam Berry/Getty Images
ווי אַ סך הײַנטיקע ייִדיש־סטודענטן קען מען זאָגן אַז איך בין אַ תּלמידה פֿון דער פּאַנדעמיע: אָנגעהויבן האָב איך אין זומער. כ’בין צוגעװױנט צו זום, און צו זײַן איזאָלירט אין דער הײם בעת איך לערן זיך צוזאַמען מיט מענטשן איבער דער װעלט.
זינט אָנהײב 2023 בין איך אױך אַ ייִדיש־לערערקע. דאָס הײסט, אַז איך בין צוגעװױנט צו לערנען אין שװערע צײַטן, צײַטן פֿון מלחמות אין אוקראַיִנע און, איצט, אין ישׂראל־פּאַלעסטינע.
איך פֿרעג זיך אָפֿט זינט דעם 7טן אָקטאָבער: װאָס איז די ראָלע פֿון אַ ייִדיש־לערער צי לערערקע אין אַזעלכע צײַטן? און װאָס איז די ראָלע פֿון אַ ייִדיש־קורס בכלל אין אַזאַ סיטואַציע?
סטודענטן קומען צו ייִדיש מיט פֿאַרשידענע צילן און געפֿילן. אפֿשר װיל מען זיך לערנען אַ שפּראַך וואָס האָט אַן אױסערגעװײנטלעכע ליטעראַטור. אפֿשר װיל מען קענען רעדן באָבע־זײדנס מאַמע־לשון. אפֿשר זוכט מען אַ טיפֿערע פֿאַרבינדונג צו דער געשיכטע און קולטור פֿון אַשכּנזישע ייִדן.
די איצטיקע מלחמה אין ישׂראל־פּאַלעסטינע װערט אַ טײל פֿון דער דאָזיקער געשיכטע – נישט נאָר פֿון דער געשיכטע פֿון ייִדן, נאָר פֿון דער ייִדישער שפּראַך אַלײן.
די װאָס קענען די געשיכטע פֿון ייִדיש װײסן שױן, אַז ס׳איז עד־היום פֿול מיט מחלוקתן װעגן ייִדישער אידענטיטעט און אונדזערע באַציִונגען מיט ישׂראל.
דאָס דערמאָן איך מײַנע תּלמידים אין דער שפּראַכשול בײבלס־בלעסינג אין ענגלאַנד, און בײַם אַרבעטער רינג אין די פֿאַראײניקטע שטאַטן.
זינט ציוניזם און מדינת־ישׂראל האָבן עקסיסטירט, האָט מען — װי ייִדיש־רעדנדיקע ייִדן — געהאַט כּלערלײ מײנונגען און פּאָזיציעס װעגן זײ. אונדזערע דערפֿאַרגונגען הײַנט צו טאָג זענען אַ װיכטיקער טײל פֿון אָט דער קאָמפּליצירטער טראַדיציע.
װאָס האָב איך פּערזענלעך זיך אויסגעלערנט זינט דעם אויסברוך פֿון דער ישׂראל־כאַמאַס־מלחמה? װי האָבן מײַנע לערנפּלענער זיך געביטן?
אַ ייִדיש־קורס קען שפּילן פֿאַרשידענע ראָלעס אין אַזאַ צײַט. ער קען אונדז למשל אָפּווענדן פֿון דעם װאָס געשעט אין דער װעלט. ס׳איז ניצלעך צו װײַזן װידעאָס פֿון װיצן און קאָך־רעצעפּטן, אױסצוהערן פֿרײלעכע לידער, און פּראַװען אי ייִדישע אי אַלגעמײנע יום־טובֿים אויף ייִדיש.
עס קען זײַן אַן אופֿן צו טראַכטן װעגן דעם װאָס געשעט אין דער װעלט פֿון אַ נײַעם קוקװינקל. מען קען הערן לידער װאָס מוטיקן אונדז זיך אַרײַנצוטראַכטן אין אידעעס, װי דאָס שלום־ליד.
פֿונדעסטװעגן זענען לידער װי דומײַ, װאָס זענען טאַקע יאָ װעגן דעם קאָנפֿליקט אין ישׂראל־פּאַלעסטינע, צו פּשט־פּשוט. דאָס גלײַכן איז אַ ליד װי אל־חנון, װאָס איז װעגן דעם חורבן און האָט פּאַראַלעלן מיט אונדזערע צײַטן, איז ער דערפֿאַר צו שװער איצט צו באַטראַכטן.
אַ הײַנטיקער ייִדיש־קורס קען אױך זײַן אַן אופֿן זיך צו שטאָלצירן מיט אונדזער געשיכטע, שפּראַך און קולטור.
מען קען זיך דערמאָנען די געשיכטע פֿון דעם ייִדישן אַרבעטער בונד אין רוסלאַנד און מיזרח־אייראָפּע, און זײער גלױבן אין דאָיִקייט – די אידעע װאָס מען קען האָבן אַ פֿול לעבן װי ייִדן װוּ עס זאָל נישט זײַן.
מען קען שמועסן וועגן דער טשערנאָװיצער קאָנפֿערענץ פֿון 1908, װוּ מען האָט אַרומגערעדט ציוניזם, מאָדערנעם העברעיִש, די ראָלע פֿון ייִדיש און אַנדערע וויכטיקע פֿראַגעס.
מען קען זיך דערמאָנען די רעדע פֿון יצחק באַשעװיסן אין 1978, װען ער האָט באַקומען דעם נאָבעל־פּריז פֿאַר ליטעראַטור, און האָט דערקלערט אויף ייִדיש פֿאַרן עולם אין שוועדן פֿאַר װאָס ער שרײַבט אױף ייִדיש.
ס׳איז קלאָר אַז ייִדישקײט איז פֿול מיט בײַשפּילן פֿון אָנגעווייטיקטעע, קאָמפּליצירטע צײַטן – און פֿול מיט אידעעס װאָס קענען אונדז דערמאָנען אַז מיר זענען נישט אַלײן װי ייִדן.
װי געװײנטלעך, געפֿין איך בײַשפּילן אָן אַ שעיור פֿון הומאָר, געשיכטע, לידער און ליטעראַטור װאָס איך נעם אַרײַן אין מײַנע לעקציעס.
דאָס אַלײן איז אַ גרויסע מעלה: אַז ייִדיש און ייִדישקײט זענען אַזױ לעבעדיק, קאָמפּליצירט און טיפֿזיניק, אַז מען קען בײַטן דעם לערנפּלאַן פֿון אַ גאַנצן זמן לעקציעס, ווען עס ברעכט אויס אַ מלחמה.
