חיים בערלין און בעל־תּשובֿותChaim Berlin and Baalei Teshuva
די ברוקלינער ישיבֿה טראָגט דעם נאָמען פֿון אַ רבֿ, וועלכער האָט געהאַט צו טאָן מיט אַסימילירטע רוסישע ייִדן נאָך מיט 150 יאָר צוריק.
הרבֿ חיים בערלין און זײַן קבֿר אויף הר־הזיתים אין ירושלים Image by Wikimedia Commons
אַזוי ווי די פֿאָריקע פּרשה, האָט די הײַנטיקע סדרה אַ שײַכות צו משה רבינוס פּטירה און צום ענין פֿון תּשובֿה. פֿאַר זײַן טויט, האָט משה געזאָגט אַ נבֿיאישע שירה, וואָס הייבט זיך אָן מיט די ווערטער „האזינו השמים‟, זיך ווענדנדיק אַלעגאָריש צום הימל און ערד. אויף אַ פּאָעטישן אופֿן טאַדלט ער און וואָרנט זײַן פֿאָלק וועגן דעם עונש פֿון עבֿירות און שׂכר פֿון די מיצוות.
אין אונדזער פּרשה וואָרנט משה רבינו, אַז פֿאַר זייערע עבֿירות וועלן ייִדן פֿאַרשיקט ווערן אין גלות. רבי לוי־יצחק באַרדיטשעווער, דער קלאַסישער חסידישער דענקער, טײַטשט עס אָפּ דווקא מיט אַן אָפּטימיסטישן טאָן. ווי אַ פֿאָלק וואָס איז פֿאַרשפּרייט איבער דער וועלט, קאָנען ייִדן דורך זייער עבֿודת־השם אַנטפּלעקן איבעראַל די פֿאַרבאָרגענע פֿינקלעך פֿון קדושה. על־פּי חסידות, פֿירן אויס די בעל־תּשובֿות זייער אַ וויכטיקע ראָלע אינעם דאָזיקן פּראָצעס. נאָכן בלאָנדזשען ווײַט פֿון דער טראַדיציאָנעלער ייִדישקייט, זענען זיי מסוגל צו געפֿינען די ניצוצות־הקדושה אין אַזעלכע אומגעריכטע ערטער, וווּ אַן אײַנגעבוירענער פֿרומער ייִד וואָלט נישט געוואַגט און נישט געטאָרט אַרײַנקוקן.
אַ סך בעל־תּשובֿות, וואָס שטאַמען פֿון רוסלאַנד, לערנען אין דער באַקאַנטער ברוקלינער ישיבֿה „חיים בערלין‟ — אַ בפֿירוש מתנגדישער אַנשטאַלט, ווײַט פֿון חסידישן מיסטיציזם. געגרינדעט אין 1904, איז עס איינע פֿון די עלטסטע ישיבֿות אין די פֿאַראייניקטע שטאַטן; לכתּחילה האָט זי געהייסן „תּפֿארת בחורים‟. הרבֿ מאיר בר־אילן, דער ציוניסטישער פֿירער וואָס נאָך אים הייסט דער באַרימטער תּל־אָבֿיבֿער אוניווערסיטעט (זײַן געבוירן־נאָמען איז געווען מאיר בערלין) האָט שפּעטער פֿאָרגעלייגט אָנצורופֿן די ישיבֿה לכּבֿוד זײַן ברודער, הרבֿ חיים בערלין, וועלכער האָט געדינט ווי אַן אָבֿ־בית־דין אינעם באַרימטן ווײַסרוסישן שטעטל וואָלאָזשין. זייער טאַטע איז געווען דער באַרימטער ראש־ישיבֿה פֿון דער וואָלאָזשינער ישיבֿה, דער נצי״בֿ, ר׳ נפֿתּלי־צבֿי יהודה בערלין (אויף ייִדיש – פּשוט רב הערשל־לייב).
אַ טייל גרינדער פֿון דער ברוקלינער ישיבֿה האָבן טאַקע געשטאַמט פֿון וואָלאָזשין. צוערשט האָט די ישׂיבֿה „חיים בערלין‟ זיך געפֿירט אויף אַ שטרענגן ליטווישן שטייגער און געשטעלט דעם ציל צו גרייטן רבנים און פּראָפֿעסיאָנעלע מלמדים. זינט דעמאָלט איז זי אָבער מאָדערניזירט געוואָרן, אַריבער פֿון ייִדיש אויף ענגליש, און באַקומען אַ רעפּוטאַציע פֿון אַ „פֿאַבריק‟, וואָס פּראָדוצירט אַ סך בעל־תּשובֿות.
דער יאָרצײַט פֿון הרבֿ חיים בערלין (1832-1912) פֿאַלט אויס דעם הײַנטיקן שבת. כאָטש ער האָט געלערנט אין דער וואָלאָזשינער ישיבֿה, האָט חיים בערלין אָנגעהויבן זײַן רבנישע קאַריערע נישט אינעם טראַדיציאָנעלן ייִדישן שטח, נאָר גאָר אין מאָסקווע, וווּ ער האָט געדינט ווי דער הויפּט־רבֿ פֿון 1865 ביז 1889. במשך פֿון דרײַ יאָר, פֿון 1889 ביז 1892, האָט ער אָנגעפֿירט מיטן וואָלאָזשינער בית־דין. דערנאָך, פֿון 1892 ביז 1906, האָט ער געדינט ווי דער הויפּט־רבֿ פֿון יעליזאַוועטגראַד, אוקראַיִנע. אין די סאָוועטישע יאָרן איז די שטאָט געווען באַקאַנט ווי קיראָוואָגראַד; נישט לאַנג צוריק האָט די אוקראַיִנישע מאַכט באַשלאָסן זי אָנצורופֿן קראָפּיווניצקי, כּדי אויסצומעקן די פֿאַרבינדונג מיטן קאָמוניסטישן טוער סערגיי קיראָוו.
יעליזאַוועטגראַד האָט זיך געפֿונען אינמיטן דעם תּחום־המושבֿ. אין חיים בערלינס צײַטן האָט די ייִדישע באַפֿעלקערונג דאָרט באַטראָפֿן בערך אַ העלפֿט פֿון די תּושבֿים.
גאָר אַן אַנדער מצבֿ איז געווען אין מאָסקווע. ערשט אין 1859 האָבן גרויסע סוחרים און געוויסע אַנדערע זעלטענע קאַטעגאָריעס ייִדן באַקומען דאָס רעכט דאָרטן צו וווינען. ווען הרבֿ חיים בערלין איז אַהין אָנגעקומען און אָרגאַניזירט די פֿרומע קהילה, האָט ער געמוזט האָבן צו טאָן מיט אַ סך אַסימילירטע, עם־האַרצישע אָדער סתּם נישט פֿרומע ייִדן. אויב אַזוי, באַקומט זיך, אַז די באַקאַנטע הײַנטיקע ברוקלינער ישיבֿה טראָגט טאַקע דעם נאָמען פֿון אַ מענטש, וועלכער האָט אָפּגעוווינט אַ סך יאָרן אין אַ טיפֿן גלות און נאָך מיט 150 יאָר צוריק זיך פֿאַרנומען מיט רוסישע בעל־תּשובֿות.
נאָכן אָפּדינען ווי אַ רבֿ אין יעליזאַוועטגראַד, איז הרבֿ חיים בערלין אַוועקגעפֿאָרן קיין ארץ־ישׂראל, און אין 1909 אָנגעהויבן דינען ווי דער אָבֿ־בית־דין פֿון דער אַשכּנזישער קהילה. ער איז ניפֿטר געוואָרן אין ירושלים אינעם יאָר 1913.
