מעשׂה־בראשית און מעשׂה־מרכּבֿהCreation as the Source of Jewish Mysticism
דער זיידע פֿונעם ערשטן בעלזער רבין, אַ שׂונא פֿונעם רמח״ל, האָט אַליין געשריבן אומגעוויינטלעכע מיסטישע פּירושים.
Image by Hebrewbooks.org
די הײַנטיקע פּרשה איז איינע פֿון די פּאָפּולערסטע אי בײַ ייִדן, אי אין דער גאַנצער וועלט. אויפֿן סמך פֿון דער מעשׂה־בראשית, ווייסן לכל־הפּחות קריסטן און מוסולמענער — ס׳רובֿ מענטשן אויף אונדזער פּלאַנעט — די מעשׂה וועגן די ששת־ימי־בראשית און אָדם מיט חוה. די מאָטיוון פֿון דער הײַנטיקער פּרשה האָבן אויך אינספּירירט אומצאָליקע ווערק אין דער וועלטקונסט און ליטעראַטור.
אין גמרא־מסכתּא „חגיגה‟ האָט אָבער דער טערמין „מעשׂה־בראשית‟ אַן אַנדער, מער ספּעציפֿישן טעם. די חז״ל באַטראַכטן אין דער דאָזיקער מסכתּא צוויי געביטן פֿון מיסטישע חכמות, מעשׂה־בראשית און מעשׂה־מרכּבֿה. לויט דער גמרא, מעג מען לערנען מעשׂה־בראשית בלויז מיט צוויי תּלמידים, און מעשׂה־מרכּבֿה — בלויז מיט איינעם, אויב ער אַליין פֿאַרשטייט עס שוין. לויט אַ ריי קוואַלן, איז די מעשׂה־מרכּבֿה געווען סײַ אַ טעאָרעטישע חכמה, סײַ אַ פּראַקטישע טיפֿע מעדיטאַציע — אַ מין ייִדישע יאָגע.
נישט געקוקט אויף דער דאָזיקער באַגרענעצונג, זענען פֿאַראַן אַ סך ספֿרים, וואָס פֿאַרנעמען זיך אָפֿענערהייט מיט אָט־די חכמות. דער רמב״ם, זײַענדיק אַ ראַציאָנאַליסט, טײַטשט זיי אָפּ ווי נאַטירלעכע וויסנשאַפֿטן און פֿילאָסאָפֿיע; די מקובלים זענען אָבער מים אים בשום־אופֿן נישט מסכּים. איינער פֿון די, וואָס האָט אָנגעשריבן אַ סך ספֿרים וועגן מעשׂה־בראשית, איז געווען רבי אלעזר רוקח, וועלכער האָט געוווינט אין וואָרמס אינעם 13טן יאָרהונדערט און איז באַקאַנט ווי איינער פֿון די אָבֿות פֿון דער גאַנצער אַשכּנזישער ייִדישקייט. דערציילונגען וועגן אים טרעפֿן זיך אָפֿט אין אַלטע פֿאָלקסביכער אויף ייִדיש.
אין זײַנע מיסטישע חשבונות איז רבי אלעזר רוקח פֿאַרגאַנגענען זייער ווײַט. דער מחבר פֿון די שורות האָט אין 2010 פֿאַרעפֿנטלעכט אַ פֿאָרש־אַרטיקל, וואָס ווײַזט, אַז דער דאָזיקער רבֿ איז געווען אַ באַגאַבטער מעטעמאַטיקער און האָט זיך דערטראַכט ביז אַ גאַנצער ריי חשבון־מעטאָדן, וואָס דערמאָנען וווּנדערלעך די הײַנטיקע קאָמפּיוטערײַ.
זעלטענע רבנים האָבן באַגרינדעט זייערע מיסטישע זוכענישן אין די סודות פֿון מעשׂה־בראשית נישט בלויז אויף דער הײַנטיקער פּרשה, נאָר אויפֿן עצם־טעקסט פֿון משנה און גמרא. לויט זיי, זענען די דבֿרי־חז״ל פּונקט אַזוי הייליק, ווי די ווערטער פֿון נבֿיאים, הגם נישט אַלעמאָל נעמט מען זיי אָן על־פּי פּשט.
דעם הײַנטיקן שבת, כ״ז תּשרי, איז דער יאָרצײַט פֿון אַ צווייטן רבי אלעזר רוקח (1685-1741), אַן אוראייניקל פֿונעם דערמאָנטן וואָרמסער מקובל, וועלכער האָט אָפּגעטײַטשט על־פּי קבלה סײַ די תּורה, סײַ די משניות אין זײַן ספֿר „מעשׂה רוקח‟. אַ געבוירענער אין קראָקע, האָט ער דאָרטן געדינט ווי אַ דיין, דערנאָך אין ראַקעוו אין בראָד. אין 1735 האָט די אַשכּנזישע קהילה אין אַמסטערדאַם אים אײַנגעלאַדן צו דינען דאָרטן ווי דער הויפּט־רבֿ.
זײַענדיק אַליין אַ בפֿירושער מיסטיקער, איז הרבֿ רוקח געווען אַ שאַרפֿער קעגנער פֿון געוויסע טענדענצן צווישן אַנדערע מקובלים. ער איז געווען איינער צווישן די גרעסטע רודפֿים פֿונעם רמח״ל (רבי משה־חיים לוצאַטאָ), וועלכער האָט דעמאָלט אויך געוווינט אין אַמסטערדאַם, און האָט זיך באַטייליקט אינעם באַשלוס צו לייגן אים אין חרם.
אין 1740 האָט רוקח זיך באַזעצט אין ארץ־ישׂראל. דאָרטן האָט ער באַמערקט אין די אָרטיקע קבלה־קרײַזן אַ השפּעה פֿון געוויסע שבתי־צבֿי-ספֿרים. פֿאַר זײַן פּטירה האָט ער די דאָזיקע השפּעה געפּרוּווט צו באַקעמפֿן, אָבער אָן דערפֿאָלג. אין דער דערמאָנטער משנה וועגן מעשׂה־בראשית שטייט אויך געשריבן, אַז וועגן סעקסועלע ענינים מעג מען דרשענען בלויז מיט דרײַ תּלמידים. על־פּי פּשט מיינט עס, אַז אויף אַזאַ טעמע איז נישט צניעותדיק צו רעדן בפֿרהסיא. רוקח זאָגט, אַז דאָ גייט אַ רייד וועגן קאָסמישע תּיקונים פֿון דער גאַנצער מעשׂה־בראשית, צוליב וועלכע יעקבֿ־אָבֿינו האָט דווקא חתונה געהאַט מיט צוויי שוועסטער, רחל און לאה, הגם על־פּי תּורה איז עס פֿאַרבאָטן.
ס׳איז אַ שאָד, אַז דער מחבר האָט זיך צעקריגט מיט אַזאַ גרויסן מענטש, ווי דער רמח״ל. אין יענער תּקופֿה, ווען די מקובלים האָט מען אָפֿט חושד געווען אין שבתי־צבֿי-טענדענצן, האָט רוקח אַליין געקאָנט ווערן אַ קרבן פֿון רדיפֿות פֿאַר אַזעלכע געדאַנקען.
הײַנט ווערט דער פֿאַמיליע־נאָמען רוקח אַסאָציִיִרט מיט דער דינאַסטיע פֿון די בעלזער רביים. דער ערשטער בעלזער רבי, שלום רוקח, איז טאַקע געווען אַן אייניקל פֿונעם חידושדיקן פּויליש־האָלענדישן מקובל.
A message from our Publisher & CEO Rachel Fishman Feddersen
I hope you appreciated this article. Before you go, I’d like to ask you to please support the Forward’s award-winning, nonprofit journalism during this critical time.
At a time when other newsrooms are closing or cutting back, the Forward has removed its paywall and invested additional resources to report on the ground from Israel and around the U.S. on the impact of the war, rising antisemitism and polarized discourse.
Readers like you make it all possible. Support our work by becoming a Forward Member and connect with our journalism and your community.
— Rachel Fishman Feddersen, Publisher and CEO
