קאָן דער שטער זײַן כּשר?Could Sturgeon Be Kosher?
נישט יעדער פּרט פֿון כּשרות איז היסטאָריש אָנגענומען בײַ אַלעמען ווי אַן אַבסאָלוט קלאָרע הלכה.
Image by Getty Images
אויפֿן דריטן טאָג נאָך זײַן ברית־מילה, האָבן דרײַ מלאכים, פֿאַרשטעלט ווי מענטשן, באַזוכט אַבֿרהם־אָבֿינו אין זײַן געצעלט. אַבֿרהם האָט זיך צו זיי געבוקט ביז דער ערד, געגעבן אַ ביסל וואַסער, זיי זאָלן אָפּוואַשן זייערע פֿיס, און געבעטן זײַן פֿרוי, שׂרה, אָנצוגרייטן קוכנס פֿאַר זיי. ער אַליין האָט אויסגעקליבן אַ קעלבל פֿאַר די אורחים און געבראַכט זיי פּוטער מיט מילך.
רש״י גיט צו אַן אינטערעסאַנטן קולינאַרישן פּרט פֿון גמרא. די חז״ל זאָגן, אַז אַבֿרהם האָט, אין דער אמתן, געהייסן זײַן זון ישמעאל צו שעכטן דרײַ בהמות, כּדי צו געבן יעדן מלאך אַ קעלבערנע צונג מיט זענעפֿט. אַזאַ רעצעפּט בלײַבט פּאָפּולער ביזן הײַנטיקן טאָג ווי אַ טײַערער דעליקאַטעס.
רש״י פֿרעגט נישט די קשיא, וואָס ס׳שטעלן אַ ריי שפּעטערדיקער מפֿרשים: ווי אַזוי האָט אַבֿרהם מבכד געווען די געסט גלײַכצײַטיק מיט פֿליישיקס און מילכיקס? לויט אַ באַקאַנטן מאמר־חז״ל, האָבן די אָבֿות געהיט אַלע מיצוות, אַפֿילו מדרבנן, נאָך פֿאַרן מתּן־תּורה. אַ צאָל חסידישע מפֿרשים האַלטן אָבער, אַז פֿאַרן מתּן־תּורה האָבן די אָבֿות געהיט אַלע מיצוות ברוחניות, לאַוו־דווקא לויט דער הײַנטיקער הלכה. קאָן זײַן, אַז אונדזער מכניס־אורחים האָט פֿאַרשטאַנען, אַז זײַנע געסט זענען נישט קיין געוויינטלעכע מענטשן. פֿאָרט, ווי באַלד זיי האָבן זיך באַוויזן אין אַ מענטשלעכער פֿאָרעם, האָט מען געדאַרפֿט זיי באַדינען ווי עכטע מענטשן. דערצו, איז נישט דרך־ארצדיק פֿאָרצולייגן אַ חשובֿן גאַסט אַ סעודה, וואָס דער בעל־הבית אַליין וואָלט נישט געגעסן.
אויב מע טראַכט זיך גוט אַרײַן, איז עס אַ מאָדנע קשיא, וואָס שטאַמט פֿן געוויסע ספּעציפֿיש אַשכּנזישע סטערעאָטיפּן. לויטן מחבר פֿונעם שולחן־ערוך, דעם ספֿרדישן רבֿ יוסף קאַרו (קאַראָ), אויב מע וויל עסן מילכיקס נאָך פֿליישיקס, אָדער פֿאַרקערט, איז גענוג אָפּצווּואַשן דאָס מויל. עס שטייט דאָך נישט געשריבן, אַז אַבֿרהם האָט צוגעגרייט ממש בשׂר־בחלבֿ. נאָך די קעלבערנע צונגען און אַנדערע פֿליישיקע פּאָסטראַוועס, האָבן די געסט געמעגט על־פּי הלכה פֿאַרזוכן שׂרהס קוכנס מיט פּוטער און מילך.
דער מינהג צו וואַרטן זעקס שעה צווישן פֿליישיקס און מילכיקס איז אַ מיזרח־אייראָפּעיִשער. די ספֿרדישע ייִדן וואַרטן 3 שעה, און די הײַנטיקע האָלענדישע — בלויז 1 שעה. אַן אַנדער באַקאַנטער בײַשפּיל פֿון אָרטיקע כּשרות־מינהגים איז קטניות. אַ סך מאכלים, וואָס די ספֿרדים האַלטן פֿאַר 100־פּראָצענט פּסחדיקע, וואָלט אַ חסידישער ייִד פֿאַרקויפֿט אַ גוי צוזאַמען מיטן עכטן חמץ, שוין אָפּגערעדט פֿון עסן זיי.
עס טרעפֿן זיך מער קאָנטראָווערסאַלע פֿאַלן, ווען אַ געוויסער באַקאַנטער פּוסק איז מתּיר עפּעס, וואָס דער עולם באַטראַכט פֿאַר אַן ערנסטן איסור מדאורייתא. דער הײַנטיקער שבת, י״ח חשוון, איז דער יאָרצײַט פֿון הרבֿ יחזקאל הלוי לאַנדא (לאַנדע), באַקאַנט נאָך זײַן הלכה־ספֿר ווי דער „נודע־ביהודה‟ — איינער פֿון די חשובֿסטע פּוילישע פּוסקים פֿונעם 18טן יאָרהונדערט, וועלכער בלײַבט איינער פֿון די וויכטיקסטע הלכה־מקורים אין די ליטוויש־מתנגדישע קרײַזן. זייער אַ קליינע צאָל יחידים — כ׳האָב פּערזענלעך געטראָפֿן בלויז דרײַ אַזעלכע פֿרומע ייִדן, גאָר עקסצענטרישע טיפּן — זענען מסכּים מיט זײַן דעה, אַז דער שטער (sturgeon) איז אַ כּשרער פֿיש. ווי אַ נפֿקא־מינה פֿונעם נודע־ביהודהס פּסק באַקומט זיך, אַז דער שוואַרצער רויג, כּל־זמן ער קומט זיכער פֿונעם דאָזיקן סאָרט פֿיש, איז לויט אים אויך אַ כּשרער מאכל.
Image by Yoel Matveyev
יחזקאל לאַנדא (1713-1793) איז געבוירן געוואָרן אין אַפּטע, פּוילן. לויט דער משפּחה־לעגענדע, איז ער געווען אַ בן־אַחר־בן, אַ דירעקטער אָפּשטאַמיקער פֿון רש״י. שפּעטער, זײַענדיק שוין אַ פּראָמינענטער רבֿ אין יאַמפּעלע, הײַנט אוקראַיִנע, האָט ער געשפּילט אַ וויכטיקע ראָלע אינעם אײַנשטילן די קריגערײַ צווישן צוויי אַנדערע גרויסע פּוסקים פֿון זײַן צײַט: יונתן אייבעשיץ און יעקבֿ עמדען. ווען אין פּאָדאָליע איז אויפֿגעקומען די חסידישע באַוועגונג, איז ער אָבער אַרויסגעטראָטן ווי אַ פּרינציפּיעלער, פֿאַרביסענער מתנגד. דער נודע־ביהודה האָט זיך בכלל באַצויגן צו קבלה, אַרײַנגערעכנט דעם קלאַסישן ספֿר־הזוהר, מיט אַ גרויסן חשד. אין דער זעלבער צײַט, איז ער געווען אַ שאַרפֿער קענגער פֿון השׂכּלה און נישט־ייִדישע חכמות. פֿאָרט, שפּירט זיך אין זײַנע שאלות־ותּשובֿות די באַוויליקייט אויסצודריקן אַן אייגנאַרטיקן און אומגעוויינטלעכן דעת־יחיד, אַפֿילו אין סתּירה מיט דער פֿאַרשפּרייטער מיינונג — בהסכּם מיטן כאַראַקטעריסטישן אומאָפּהענגיקייט־גײַסט פֿון זײַן תּקופֿה.
A message from our CEO & publisher Rachel Fishman Feddersen
I hope you appreciated this article. Before you move on, I wanted to ask you to support the Forward’s award-winning journalism during our High Holiday Monthly Donor Drive.
If you’ve turned to the Forward in the past 12 months to better understand the world around you, we hope you will support us with a gift now. Your support has a direct impact, giving us the resources we need to report from Israel and around the U.S., across college campuses, and wherever there is news of importance to American Jews.
Make a monthly or one-time gift and support Jewish journalism throughout 5785. The first six months of your monthly gift will be matched for twice the investment in independent Jewish journalism.
— Rukhl Schaechter, Yiddish Editor
