יוסף הצדיקס חלומות און יהודהס בראַווקייטJoseph’s Dreams And Judah’s Courage
בײַ די ספֿרדים ווערט חנוכּה אַסאָציִיִרט מיט די העלדישע מעשׂים פֿון ייִדישע פֿרויען.
Image by Wikimedia Commons
אין תּפֿיסה, וווּ מע האָט אײַנגעזעצט יוסף הצדיק צוליב די אינטריגעס פֿון פּוטיפֿרס ווײַב, האָט ער דעמאָנסטרירט דעם נבֿיאישן כּוח פּותר־חלום צו זײַן. שפּעטער, האָט דער מיצרישער מלך דערזען צוויי מאָדנע חלומות: זיבן דאַרע קי האָבן אײַנגעשלונגען זיבן פֿעטע קי, און זיבן אָפּגעשלאָגענע זאַנגען האָבן אײַנגעשלונגען זיבן געראָטענע.
יוסף האָט דערקלערט פּרעהן, אַז די זיבן פֿעטע קי און געראָטענע זאַנגען אין זײַן חלום זענען אַ סימן פֿון די קומענדיקע זיבן גערעטעניש־יאָרן, נאָך וועלכע עס וועט קומען אַ זיבן־יאָריקער פּעריאָד פֿון אַ שטאַרקן הונגער. יוסף האָט געגעבן פּרעהן אַן עצה צו זאַמלען די גערעטעניש פֿון פֿריִער. צוליב יוספֿס עצה, האָט מצרים זיך געראַטעוועט און יוסף איז געוואָרן אַ שני־למלך.
אין ארץ־ישׂראל האָט מען אָבער געהונגערט, און יוספֿס ברידער האָבן זיך געלאָזט קיין מצרים צו קריגן תּבֿואה. צוערשט, האָט יוסף נישט געוואָלט אַנטפּלעקן, ווער ער איז, און געצוווּנגען זײַן ברודער יהודה איבערצולאָזן זײַן אַנדער ברודער, בנימין, כּלומרש ווי אַ שקלאַף אין מצרים.
יוסף און יהודה רעפּרעזענטירן צוויי היפּוכדיקע טענדענצן אין דער ייִדישער געשיכטע. פֿון יהודהן האָט געשטאַמט דוד־המלך און אַנדערע מלכים, קאָנקרעטע מנהיגים פֿון ייִדן. יוספֿס מאַכט איז געווען אַ באַהאַלטענע, פֿאַרבונדן מיט זײַנע מיסטישע כּוחות, וואָס אַ דאַנק זיי האָט ער עולה־לגדולה געווען אין מצרים. די מפֿרשים דערקלערן, אַז נאָר אין משיחס צײַטן וועלן אין גאַנצן בטל ווערן די סתּירות צווישן יהודהס און יוספֿס דרכים.
דעם הײַנטיקן שבת פּראַווען מיר ווײַטער חנוכּה — דער יום־טובֿ, פֿאַרבונדן מיטן נצחון פֿון די חשמונאָים. ווי כּהנים, האָבן זיי, אין דער אמתן, נישט געהאַט קיין רעכט צו געוועלטיקן איבער ייִדן. די חסידישע מפֿרשים דערקלערן, אַז דאָס וואָרט „חנוכּה‟ קאָן מען אָפּטײַטשן ווי „חנו־כּה‟ [שטעלט זיך אָפּ דאָ]. מע קאָן זאָגן, אַז די חשמונאָים האָבן רעפּרעזענטירט יוספֿס דרך. זיי האָבן געחלומט מנצח צו זײַן די גריכיש־סירישע מאַכט, און זיי האָט זיך דאָס טאַקע אײַנגעגעבן, אָבער זיי האָבן נישט געדאַרפֿט שאַפֿן אַן אייגענע מאָנאַרכישע דינאַסטיע.
דעם הײַנטיקן מוצאי־שבת פֿאַלט אויס ראָש־חודש טבֿת. אין אַ טייל ספֿרדישע קהילות איז עס אַ באַזונדערער מין יום־טובֿ, וואָס אויפֿן ייִדישן דיאַלעקט פֿון אַראַביש רופֿט מען עס „עיד אל בנאת‟ און אויף לשון־קודש — „חג הבנות‟, דער יום־טובֿ פֿון טעכטער. ייִדישע פֿרויען און מיידלעך פֿאַרזאַמלען זיך אונטערן ליכט פֿון דעם חנוכּה־לאָמפּ, עסן אַ מילכיקע סעודה, טרינקען אַ ביסל ווײַן און דערמאָנען זיך אין אַזעלכע העלדינס, ווי אסתּר און יהודית. די טראַדיציע איז באַזונדערס פֿאַרשפּרייט בײַ די טוניסישע ייִדן.
מיט חנוכּה אַסאָציִיִרט זיך חנה בת מתּתיהו; לויט אַ צאָל מדרשים האָט זי באַגײַסטערט די מכּבים אָנצוהייבן די מלחמה קעגן די גריכן; פֿאַרלוירן אירע זיבן זין, וועלכע האָבן זיך אָפּגעזאָגט צו דינען די גריכישע עבֿודה־זרה און זיך גענומען דאָס לעבן, כּדי די שׂונאים זאָלן זי ניט כאַפּן — אַראָפּגעשפּרונגען פֿון אַ הויכן דאַך. אַן אַנדער באַקאַנטע לעגענדאַרע העלדישע פֿרוי, פֿאַרבונדן מיטן קאַמף קעגן דער גריכישער עבֿודה־זרה, איז געווען יהודית. זי איז געקומען צום אַשורישן גענעגאַל האָלאָפֿערנעס, וועלכער האָט געמיינט, אַז זי וועט מיט אים שלאָפֿן; ווען האָלאָפֿערנעס האָט זיך אָנגעשיכּורט, האָט יהודית אים אָפּגעהאַקט דעם קאָפּ. דעם גענעראַלס נאָמען איז אַ גריכישער, נישט אַן אַשורישער, דערפֿאַר האַלטן די היסטאָריקער, אַז די מעשׂה שטאַמט פֿון דער חשמונאָים־תּקופֿה. די לעגענדע וועגן איר האָט זיך אָפּגעהיט דווקא אויף גריכיש; עס זענען אָבער פֿאַראַן עטלעכע לשון־קודשדיקע וואַריאַנטן דערפֿון.
דער ספֿרדישער מינהג צו עסן דווקא מילכיקע מאכלים דעם הײַנטיקן מוצאי־שבת איז פֿאַרבונדן מיט אַן אַנדער העראָיִשער פֿרוי — יעל. ענלעך צו יהודית, איז זי געקומען צום מיליטערישן פֿירער סיסרא, אַ שׂונא פֿון ייִדן, און אָנגעזעטיקט אים מיט מילכיקס. ווען סיסרא האָט אײַנגעדרימלט, האָט זי אים דערהרגעט.
מע קאָן זאָגן, אַז יהודית רעפּרעזענטירט דעם קיניגלעכן דרך פֿון יהודה. איר עצם־נאָמען איז מרמז אויף דער פֿאַרבינדונג מיטן שבֿט־יהודה. אין פֿאַרגלײַך מיטן באַשיידענעם יוספֿן, האָט זי אַרויסגעוויזן אַן אַנטשלאָסענע איניציאַטיוו און אומגעבראַכט דעם שׂונא מיט אירע אייגענע הענט.
