חוה ראָזענפֿאַרבס „דער בוים פֿון לעבן“ קען מען שוין לייענען אָנלײַן Chava Rosenfarb’s “The Tree of Life’’ can now be read online
דער עפּישער ראָמאַן אין דרײַ בענד שילדערט דעם גורל פֿונעם לאָדזשער ייִדנטום בשעתן חורבן.
Image by http://chavarosenfarb.com/
שוין אַ יאָרצענדליק באַמערקן די ייִדיש־לייענער אַ פּאַראַדאָקס: אַ טייל פֿון די סאַמע באַרימטסטע ווערק פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור האָבן זיך ניט געפֿונען אין דער דיגיטאַלישער ביבליאָטעק פֿונעם „ייִדישן ביכער־צענטער“. שולדיק איז געווען אין דעם מערסטנס דרוקרעכט־ענינים — אַז אַ פֿאַרלאַג פֿאַרמאָגט די רעכט צו אַן איבערזעצונג, קען ער אַמאָל אַפֿילו פֿאָדערן, אַז מע זאָל ניט פֿאַרעפֿנטלעכן אָנלײַן דעם אָריגינעלן ייִדישן טעקסט. אין אַנדערע פֿאַלן האָט די משפּחה פֿונעם מחבר דווקא ניט געוואָלט, אַז זייער קרובֿס ביכער זאָלן זיך באַווײַזן דאָרטן. אַמאָל האָבן ייִדישע פֿאַרלאַגן נאָך פֿאַרמאָגט די רעכט צו די טעקסטן און געוואָלט אַליין פֿאַרקויפֿן די ביכער.
האָט זיך באַקומען, אַז מע קען זיך צוהערן צו רעדעס פֿון יצחק באַשעוויס, חיים גראַדע און אַנדערע ריזן פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור, אָבער ניט לייענען זייערע ווערק, סײַדן מע האָט געקענט באַקומען אַ פֿיזישן עקזעמפּלאַר פֿון זייערס אַ בוך, עפּעס וואָס איז ניט תּמיד גרינג אויסצופּועלן.
הײַנט איז דער מצבֿ שוין בעסער. כאָטש מע קען נאָך אַלץ ניט לייענען גראַדעס ווערק, קען מען באַשעוויסעס שוין יאָ לייענען אָנלײַן. און לעצטנס האָט זיך באַוויזן אויף דער אינטערנעץ נאָך אַ מײַסטערווערק פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור — חוה ראָזענפֿאַרבס טרילאָגיע וועגן דעם לעבן פֿון די לאָדזשער ייִדן בשעת די יאָרן 1939־ 1945 — „דער בוים פֿון לעבן“. ראָזענפֿאַרבס ראָמאַן אין דרײַ טיילן, וואָס באַשטייט פֿון 1,900 זײַטן, איז ניט בלויז אַ גרויס ווערק פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור, נאָר פֿון דער חורבן־ליטעראַטור בכלל. ער שילדערט דאָס לעבן פֿון צען לאָדזשער ייִדן (געוויסע וואָס ראָזענפֿאַרב האָט טאַקע געקענט) און זייער לעבן אין לאָדזשער געטאָ און אוישוויץ. דער ראָמאַן האָט געוווּנען עטלעכע ליטעראַרישע אויסצייכענונגען, אַרײַנגערעכנט די פּרעמיעס אויפֿן נאָמען פֿון י. י. סיגאַל אין 1972 (בײַ דער „ייִדישער פֿאָלקס־ביבליאָטעק אין מאָנטרעאָל“) און איציק מאַנגער אין 1979. דער ראָמאַן איז אַרויס אויף ענגליש אין ראָזענפֿאַרבס אייגענער איבערזעצונג, דורכגעפֿירט מיט דער הילף פֿון איר טאָכטער, ד׳׳ר גאָלדע מאָרגענטאַלער. דאָס בוך איז אויך אַרויס אויף העברעיִש און פּויליש.
מע קען זיך אויך צוצוהערן צום קבלת־פּנים, וואָס מע האָט געמאַכט פֿאַר ראָזענפֿאַרבן אין 1973 בײַ דער „ייִדישער פֿאָלקס־ביבליאָטעק אין מאָנטרעאָל“, פֿײַערנדיק די פּובליקאַציע פֿונעם ראָמאַן. אין דער פּראָגראַם טרעטן אויף עטלעכע באַרימטע ייִדישע שרײַבער מיט רעדעס וועגן די ליטעראַרישע השפּעות וואָס האָבן באַווירקט ראָזענפֿאַרב בשעת זי האָט אָנגעשריבן דעם ראָמאַן.
