Skip To Content
JEWISH. INDEPENDENT. NONPROFIT.
Yiddish

השפּעה פֿון קאָסמישע נסיעות אויף דער ייִדישער ליטעראַטורSpace exploration’s influence on Yiddish literature

הײַיאָר ווערט 60 יאָר זינט דעם אָנהייב פֿון קאָסמאָס־נסיעות.

דעם 12טן אַפּריל פֿונעם יאָר 1961 האָט דער סאָוועטישער קאָסמאָנויט יורי גאַגאַרין דורכגעמאַכט דעם ערשטן קאָסמאָס־פֿלי. אין רוסלאַנד איז די דאָזיקע דאַטע באַקאַנט ווי דער טאָג פֿון קאָסמאָנויטיק, און לויטן קאַלענדאַר פֿון דער „יו־ען‟ — ווי דער אינטערנאַציאָנאַלער טאָג פֿונעם באַמאַנטן קאָסמאָס־פֿלי.

נישט געקוקט אויף דער שטאַרקער קאָנקורענץ אינעם דאָזיקן געביט בעת דער קאַלטער מלחמה, ווערן די קאָסמאָס־נסיעות אַסאָציִיִרט אין די פֿאַראייניקטע שטאַטן אויך מיט דער זעלביקער דאַטע. דעם 12טן אַפּריל פֿונעם יאָר 1981 איז אַרויסגעפֿלויגן אויף דער אָרביט דער ערשטער אַמעריקאַנער „שאָטל‟. לויט דער אָפֿיציעלער ווערסיע, האָט מען פּלאַנירט דעם פֿלי מיט צוויי טעג פֿריִער, נאָר צוליב אַ טעכנישער פּראָבלעם איז ער צונויפֿגעפֿאַלן מיטן 20סטן יוביליי פֿון גאַגאַרינס נסיעה, אויך אָפּגעמערקט בײַ די קאָסמאָס־ענטוזיאַסטן אין אַמעריקע ווי „יוריס נאַכט‟.

זײַענדיק אַ ליבהאָבער פֿון קאָמסאָס און פֿון פֿאַנטאַסטישער ליטעראַטור, האָב איך צום הײַנטיקן יוביליי איבערגעזעצט אויף ייִדיש דאָס באַקאַנטע סאָוועטישע זינגליד, „די ערד — אין קאָמסאָס־פֿענצטערל‟. די עצם־טעמע פֿון קאָסמאָס־נסיעות האָט זיך באַוויזן אין דער ייִדישער ליטעראַטור נאָך פֿאַר גאַגאַרינס פֿלי, און אין די לשון־קודשדיקע ספֿרים האָט זי אַ היפּש לענגערן ייִחוס. אין 1896, למשל, איז אין ניו־יאָרק דערשינען אַבֿנר טאַטענבוימס פֿאַנטאַסטישער ראָמאַן, „צווישן הימל און וואַסער‟.

אין 1934, אויך אין ניו־יאָרק, איז אַרויס יאָסל קאָטלערס אַוואַנגאַרדישע זאַמלונג „מונטערגאַנג‟. איינע פֿון קאָטלערס הומאָריסטישע דערציילונגען הייסט „אויפֿן שטערן מאַרס‟. ער שרײַבט, אַז, כּלומרשט, לויט אײַנשטײַנס טעאָריע (דעמאָלט נאָך אַ רעלאַטיוו פֿרישער חידוש אין דער וויסנשאַפֿט) קאָן אַ מענטש אַרויפֿוואַרפֿן זײַן אייגענעם כאַראַקטער אויף אַן אַנדער פּלאַנעט, ער זאָל אים מיט זײַן כּוח אַהין צוציִען. אינעם הימל טרעפֿט ער אַזעלכע סוררעאַליסטישע פּערסאָנאַזשן, ווי „ווײַסע מלאָכימלעך אַזוי ווי אָפּגעקאַלכטע פֿליגן‟ און דעם „מיקראָבן־האַר‟. כאָטש נישט אַ פֿאַנאַטסטיש ווערק אין עכטן זין, ווײַזט יענע דערציילונג, אַז די קאָסמאָס־טעמאַטיק איז שוין געווען באַקאַנט בײַ ייִדן.

באַלד נאָכן ערשטן פֿלי פֿונעם סאָוועטישן ספּוטניק און דעם אַמעריקאַנער סאַטעליט, איז אין 1959 אַרויס וועלוול טשערנאָוועצקיס בוך „ערבֿ דער פֿערטער וועלט־מלחמה: הינעס — די קיניגין פֿון מאַרס‟. זײַענדיק אַ שונד־ראָמאַן פֿון אַ נידעריקער ליטעראַרישער ווערט, איז עס פֿאָרט געווען „סײַ־פֿײַ‟ אינעם הײַנטצײַטיקן זין. צום באַדויערן, ווען עס האָט זיך אָנגעהויבן די אמתע קאָסמאָס־תּקופֿה, האָט ייִדיש אויפֿגעהערט צו זײַן אַ שפּראַך פֿון ברייטע מאַסן; ווילט זיך האָפֿן, אַז בײַ די הײַנטיקע חסידים וועט אויפֿקומען אַן אייגענע קאָסמאָס־ליטעראַטור כאָטש פֿונעם זעלבן קאַליבער, ווי דער דערמאָנטער טשערנאָוועצקיס ראָמאַן. פּשוטע פּאָפּולערע אַרטיקלען וועגן אילאָן מאָסקס ראַקעטן, וכּדומה, טרעפֿן זיך יאָ אין דער חסידישער פּרעסע. וואָס שייך פֿאַנטאַסטישע דערציילונגען אויף קאָסמישע טעמעס, שרײַבן זיי הײַנט, צום ווייניקסטן, צוויי ייִדישע מחברים: לייבל באָטוויניק און איך.

צי זענען ייִדיש־רעדער שוין געווען אין קאָסמאָס? ס׳איז אַ גוטע קשיא. ס׳איז אָבער קלאָר, אַז די ווײַטערדיקע קאָמסאָס־עקספּעדיציעס וועלן באַזאָרגן אונדזערע שרײַבער מיט פֿרישע אינספּיראַציע־קוואַלן.

אַז מע רעדט שוין פֿון אילאָן מאָסק, איז כּדאַי צו פֿאַרסך־הכּלען פֿאַרשיידענע חידושים און פּראָיעקטן, וואָס אַנטוויקלען זיך איצט אין דער ספֿערע פֿון קאָמסאָס־עקספּעדיציעס. צום ערשטן מאָל זינט 1976, ווען די סאָוועטישע „לונאַ־24‟ האָט געבראַכט אויף דער ערד מוסטערן פֿונעם לבֿנה־גרונט, האָט דאָס אין דעצעמבער 2020 דורכגעמאַכט דער כינעזישער אַפּאַראַט „טשעניע־5‟. איצט פּלאַנירט די כינעזישע קאָסמאָס־אַגענטור אויך צו שיקן מענטשן אויף דער לבֿנה. רוסלאַנד און אַמעריקע קלײַבן זיך ביידע צו פֿאַרמעסטן מיט כינע. אויב אויף דער לבֿנה וועלן אָנקומען אַסטראָנויטן פֿון דרײַ פֿאַרשיידענע לענדער, קאָן זײַן, אַז עס וועט זיך אײַנגעבן צו שאַפֿן דאָרט אַ לאַנגצײַטיקע קאָלאָניע. ענלעכע פּלענער ווערן ערנסט באַטראַכט מכּוח מאַרס. אין פֿעברואַר האָט דאָרטן געלאַנדט אַ נײַער אַמעריקאַנער אַפּאַראַט. אין דער זעלבער צײַט, זענען אויפֿן מאַרסישן אָרביט אָנגעקומען נאָך צוויי אַפּאַראַטן: פֿון כינע און די פֿאַראייניקטע אַראַבישע עמיראַטן. כינע קלײַבט זיך אַראָפּצושיקן פֿון דער אָרביט אַן אייגענע לאַנדמאַשין.

אילאָן מאָסקס פֿירמע האָט פֿאַרחידושט די וועלט מיט וויכטיקע קאָמסאָס־אינאָוואַציעס. קאָן זײַן, אַז רוסלאַנד און כינע וועלן פֿאָלגן דעם מוסטער און שאַפֿן עפּעס ענלעכס אָדער אַפֿילו נאָך מער חידושדיקס.

Dive In

    Republish This Story

    Please read before republishing

    We’re happy to make this story available to republish for free, unless it originated with JTA, Haaretz or another publication (as indicated on the article) and as long as you follow our guidelines. You must credit the Forward, retain our pixel and preserve our canonical link in Google search.  See our full guidelines for more information, and this guide for detail about canonical URLs.

    To republish, copy the HTML by clicking on the yellow button to the right; it includes our tracking pixel, all paragraph styles and hyperlinks, the author byline and credit to the Forward. It does not include images; to avoid copyright violations, you must add them manually, following our guidelines. Please email us at [email protected], subject line “republish,” with any questions or to let us know what stories you’re picking up.

    We don't support Internet Explorer

    Please use Chrome, Safari, Firefox, or Edge to view this site.