מאָסקווער ייִדישער מוזיי פּראַוועט זײַן צענט יאָרJewish museum in Moscow celebrates its 10th anniversary
צווישן די חפֿצים: כּלים פֿון שטעטלדיקע שוסטערס און מצה־וועלגערער, קמיעות און חתונה־פֿאַרבעטונגען.
Image by Yoel Matveyev
אין דער רוסלענדישער הויפּטשטאָט זענען פֿאַראַן צוויי ייִדישע מוזייען. דער ייִדישער מוזיי און טאָלעראַנץ־צענטער האָט זיך געעפֿנט אין 2012. דער דאָזיקער מוזיי, פֿאַרבונדן מיט חב״ד־ליובאַוויטש, פֿאַרנעמט אַ גרויסן בנין און דינט אויך ווי אַ פֿאָרשצענטער מיט אַ גרויסער ביבליאָטעק. כּמעט אַלע עקספּאָנאַנטן זענען דאָרטן אָבער ווירטועלע, רעפּרעזענטירט אויף אינטעראַקטיווע קאָמפּיוטער־עקראַנען.
להיפּוך, איז דער דער מאָסקווער מוזיי פֿון דער ייִדישער געשיכטע, וואָס האָט זיך געעפֿנט אין 2011, אַ סך קלענער, אָבער אַ אָן אַ שיעור מער רעפּרעזענטאַטיוו. די באַזוכער קאָנען זיך באַקענען מיט עכטער אוניקאַלער פֿאָלקסקונסט, זעלטענע אַלטע ספֿרים, פֿאַרצײַטישע מלבושים און מכשירים פֿון שטעטלדיקע בעל־מלאָכות.
הײַיאָר האָט דער מוזיי פֿון דער ייִדישער געשיכטע אין רוסלאַנד פֿאָרגעשטעלט אַ ריי פֿאָטאָגראַפֿיעס פֿון זײַן אַרכיוו ווי אַ טייל פֿון דער אינטערנעץ־אויסשטעלונג, „רוסלענדישע געשיכטע אין בילדער‟. אַ סך פֿאָטאָגראַפֿיעס האָבן צו טאָן מיט די סאָוועטיש־ייִדישע מיליטער־לײַט, וואָס האָבן זיך געשלאָגן אויפֿן פֿראָנט מיט די נאַציס בעת דער צווייטער וועלט־מלחמה.
דער ווירטועלער ייִדישער מוזיי לייגט פֿאָר, בדרך־כּלל, זייער אַלגעמיינע טעמעס פֿון דער ייִדישער געשיכטע: מיזרח־אייראָפּע און אַנדערע לענדער; אַנטיסעמיטיזם; דער חורבן און ציוניזם. אַוודאי, ווערן אַנדערע טעמעס אויך רעפּרעזענטירט, אָבער זענען אַוועקגעשטעלט אויפֿן הינטערגרונט. וועגן דעם טאָג־טעגלעכן לעבן פֿון דורכשניטלעכע ייִדישע האָרעפּאַשניקעס זאָגט ער פֿאַקטיש גאָרנישט.
אינעם מאָסקווער מוזיי פֿון דער ייִדישער געשיכטע זענען אָבער אויסגעשטעלט פֿאַרשיידענע כּלים פֿון שטעטלדיקע שוסטערס און מצה־וועלגערער; אַ רעקאָנסטרוקציע פֿון אַ ייִדישן שערערײַ־סאַלאָן; ווינקלשטיינער פֿון אַלטע שילן; זייגערס מיט ייִדישע אותיות; סגולות, קמיעות, פּאָסטקאַרטלעך, חתונה־אײַנלאַדונגען, יאָרצײַט־צעטלעך, שטרײַמלעך און פֿרויען־טיכלעך, מאַטעריאַלן פֿון פֿאַרשיידענע פּאָליטישע און געזעלשאַפֿטלעכע באַוועגונגען.
די ציוניסטישע טעמע פֿאַרנעמט אַ מערקווירדיקע, אָבער לאַוו־דווקא די גרעסטע ראָלע; דער מוזיי פֿאָקוסירט זיך דווקא אויף דער ייִדישער געשיכטע אין רוסלאַנד. אַ סך עקספּאָנאַנטן דערציילן וועגן דעם ייִדישן אַרבעטער בונד, שמעון דובנאָווס פֿאָלקס־פּאַרטיי, אַנאַרכיזם, באָלשעוויזם, לאַנדווירטשאַפֿטלעכע פּראָיעקטן אין אוקראַיִנע און אין דער ייִדישער אויטאָנאָמער געגנט, סאָוועטישע אויסגאַבעס אויף ייִדיש, אַרײַנגערעכנט דעם סאַמע ערשטן נומער פֿונעם זשורנאַל, „סאָוועטיש היימלאַנד‟.
די ציוניסטישע עקספּאָנאַנטן זענען אויך גאַנץ באַלערנדיק און חידושדיק. צום ערשטן מאָל בין איך געווויר געוואָרן, אַז אין די 1970ער יאָרן האָט אינעם ראַטן־פֿאַרבאַנד צירקולירט אַ האַנטשריפֿטלעך העברעיִש ווערטערבוך. צווישן די ביראָבידזשאַנער בילדער – אויך אַ יקר־מציאה – ווערן פֿאָרגעשטעלט אַ צאָל פֿאָטאָגראַפֿיעס פֿון דער קליינער אַמעריקאַנער קאָמונע, „איקאָר‟; אין די 1930ער יאָרן האָבן עטלעכע צענדליקער אַמעריקאַנער קאָמוניסטן זיך געלאָזט קיין רוסלאַנד צו בויען די ייִדישע אויטאָנאָמע געגנט. דער פּרעזענטירטער געאָגראַפֿישער שטח נעמט אַרום די גאַנצע רוסישע אימפּעריע פֿון 120 יאָר צוריק, אַרײַנגערעכנט די הײַנטיקע אוקראַיִנע און ווײַסרוסלאַנד.
באַזונדערס אינטערעסאַנט זענען די טראַדיציאָנעלע מיזרח־אייראָפּעיִשע פּאַפּיר־אויסשניטן אָדער „רייזעלעך‟, מעדיטאַטיווע „שוויתי‟־באַצירונגען, סגולות און אַנדערע מיסטישע קונסטווערק. אין 2012 האָט דער מוזיי אַרויסגעגעבן אויף רוסיש דאָס בוך „צו זען און געדענקען‟, געווידמעט דער ייִדישער הייליקער קונסט – למשל, דעם מיקראָגראַפֿישן פּאָרטרעט פֿונעם גרינדער פֿון חב”ד, דעם „אַלטן רבין‟, צונויפֿגעשטעלט פֿון זײַן ספֿר „תּניא‟, קיסטלעריש אָנגעשריבן מיט פּיצל־קליינטשיקע אותיות. אַן אַנדער אינטערעסאַנטע סעריע עקספּאָנאַטן זענען אַלטע לוחות און אַסטראָנאָמישע מכשירים, וואָס דערמעגלעכן אויסצורעכענען די ריכטיקע דאַטעס פֿון ייִדישע יום־טובֿים.
צווישן די מלבושים ווערן פֿאָרגעשטעלט אַזעלכע האַלב־פֿאַרגעסענע חפֿצים, ווי קליינע שטרײַמעלעך פֿאַר קינדער, אַמאָל פֿאַרשפּרייט בײַ אַ טייל פֿאַרמעגלעכע אוקראַיִנישע חסידים, און „שטערן־טיכלעך‟ – הויכע סאַמעטענע קאָנסטרוקציעס, וואָס אַ טייל פֿרומע פֿרויען פֿלעגט טראָגן לכּבֿוד שבת און יום־טובֿ.
אינעם אַרכיוו פֿונעם מוזיי ליגן נאָך טויזנטער חפֿצים; די מיטאַרבעטער פֿונעם מוזיי האָבן איבערגעגעבן דעם פֿאָרווערטס, אַז זיי קאָאָפּערירן מיט אַ צאָל באַוווּסטע מומחים, וואָס העלפֿן זיי צו אידענטיפֿיצן, דאַטירן און קלאַסיפֿיצירן גענוי די עקספּאָנאַטן.
אַ וויזיט אינעם מוזיי קאָסט נישט קיין געלט – אַן אָנגענעמער סורפּריז. ער געפֿינט זיך אין אַ באַשיידענעם געשעפֿט־ביוראָ קענגאיבער דעם סטאַדיאָן „דינאַמאָ‟. קיין שילד איז אויף דער טיר נישטאָ; אויב מע ווייסט נישט, אַז אַזאַ מוזיי איז בנימצא, וואָלט מען עס בכלל נישט באַמערקט. דאָס באַגרענעצט די צאָל באַזוכער, שטעלנדיק דעם טראָפּ אויף עכטע ליבהאָבער פֿון דער ייִדישער געשיכטע.
