ווידעאָ: וויגליד וואָס ייִדן אין אַן אוקראַיִנער געטאָ האָבן געזונגעןVIDEO: Lullaby that was sung by Jews in a Ukrainian ghetto
דאָס ליד, אַמאָל פּאָפּולער בײַ ייִדן אינעם געטאָ פֿון מאָלעוו־פּאָדאָלסק, אוקראַיִנע, שילדערט די שוידערס פֿון דער צווייטער וועלט־מלחמה.
דעם 24סטן פֿעברואַר, פּונקט ווען עס האָט זיך אָנגעהויבן די איצטיקע מלחמה אין אוקראַיִנע, איז אויף יוטוב דערשינען אַ רעקאָרדירונג פֿונעם ליד „דאָס וויגליד פֿון טראַנסניסטריע‟, וואָס שילדערט דעם שוידערלעכן מצבֿ פֿון די מלחמה־יאָרן, געזונגען פֿונעם מוזיקער און פֿילאָלאָג פּסאָי קאָראָלענקאָ.
אינעם ליד זינגט די מאַמע: „אין דער שיינער אוקראַיִנע איצט רעגירט דער טויט‟. זי שילדערט דעם „טיפֿוס, עלנט, הונגער, קעלטן‟, וואָס האָבן אויך אומגעבראַכט אַ סך מענטשן. זי חלומט וועגן דעם טאָג, ווען די באַפֿרײַטע וועלן אַהיימקומען, „וועט דאָס לעבן זײַן שיין‟.
ד״ר אַנאַ שטערנשיס, אַ פּראָפֿעסאָרין אינעם טאָראָנטער אוניווערסיטעט, וואָס ספּעציאַליזירט זיך אינעם סאָוועטיש־ייִדישן פֿאָלקלאָר, האָט אַנטדעקט דאָס דאָזיקע ליד אינעם אַרכיוו פֿונעם באַרימטן לידער־זאַמלער משה בערעגאָווסקי. בעת אַן אינטערוויו מיטן פֿאָרווערטס האָט שטערנשיס דערציילט אַז אין מאַרץ 1944 האָט די סאָוועטישע אַרמיי באַפֿרײַט מאָלעוו־פּאָדאָלסק פֿון דער נאַצי־אָקופּאַציע. דער קיִעווער קאַבינעט פֿון ייִדישע קולטור־שטודיעס האָט זיך אומגעקערט קיין קיִעוו פֿון דער עוואַקואַציע אין אופֿאַ, באַשקיריע און בערעגאָווסקי האָט ממשיך געווען צו זאַמלען דעם אוקראַיִניש־ייִדישן פֿאָלקלאָר.
לויט שטערנשיס, האָט בערעגאָווסקי געזאַמלט דאָס ליד צום ווייניקסטן נײַן מאָל בײַ פֿאַרשיידענע ייִדן. למשל, אַ קליין שול־מיידל, רות אָפּלעגער, האָט דערציילט די סאָוועטישע פֿאָלקלאָר־זאַמלער, אַז בעת דער מלחמה האָבן ייִדן עס געזונגען אינעם מאָלעוו־פּאָדאָלסקער געטאָ. די פֿאָרשערין איז זיך משער, אַז די מחברטע פֿונעם ליד איז געווען איינע פֿון בערעגאָווסקיס אינפֿאָרמאַנטן, רעלי בלײַ (1913 – 2000). ווען מע האָט זי באַפֿרײַט פֿונעם זעלבן געטאָ, וווּ זי איז געווען פֿאַרשפּאַרט אין 1942, איז זי געווען 32 יאָר אַלט. אַ געבוירענע אינעם בוקאָווינער שטעטל אַרבערע, האָט זי שטודירט ליטעראַטור אין פּאַריז, דערנאָך געאַרבעט ווי אַ שול־לערערין אין טשערנאָוויץ און געוואָרן אַ קאָמוניסטישע אַקטיוויסטקע.
נאָך דער מלחמה האָט זי זיך באַזעצט אין בוקאַרעשט און דאָרט אַרויסגעגעבן עטלעכע לידער־זאַמלונגען. איר בוך „אין משך פֿון יאָרן‟ געפֿינט זיך אינעם אַמהערסטער ביכער־צענטער. מע ווייסט, אַז אין מאָלעוו האָט מען געזונגען לידער מיט אירע ווערטער און דאָס ליד דערמאָנט טאַקע אין איר פּאָעטישן סטיל.
דער ווידעאָ איז געשאַפֿן געוואָרן דורכן באַקאַנטן קאָלעקטיוו, על־פּי־רובֿ פֿון קאַנאַדע, וואָס פֿאַרנעמט זיך לעצטנס מיט סאָוועטיש־ייִדישע און חורבן־לידער: דער אַנסאַמבל „פּאַיאַדאָראַ טאַנגאָ‟, באַגלייט פֿון די מוזיקער רבֿקה וואָלקשטיין (פֿידל), דזשאָ פֿיליפּס (באַס), ראָבערט האָרוואַט (פּיאַנע) און דריו דזשורעקאַ (באַנדאָנעאָן). דעם ווידעאָ האָט געשאַפֿן דניאל ראָזענבערג. ס׳איז אַ המשך פֿונעם פּראָיעקט Yiddish Glory, וואָס איז מיט צוויי יאָר צוריק נאָמינירט געוואָרן אויף אַ „גרעמי‟־פּרעמיע.
גאָר אינטערעסאַנט זענען די פֿאָטאָגראַפֿיעס וואָס באַגלייטן דעם ווידעאָ: אָריגינעלע זײַטלעך פֿון בערעגאָווסקיס אַרכיוו מיט די ווערטער פֿון ליד. דער זינגער, קאָראָלענקאָ, פֿאַרשרײַבט זיי מיט זײַן אייגענער האַנט אינעם ווידעאָ אויך אויף ייִדיש. דאָס איז, מיין איך, זייער אַ געראָטענער אַרטיסטישער אַקט, וואָס ווײַזט, אַז די ייִדישע שפּראַך און קולטור לעבט ווײַטער, אַז די ירושה פֿון די חורבן־געליטענע ברענגט אַרויס נײַע לעבעדיקע פּירות.
