דער בעש"ט ווי אַ פּסיכאָ־טעראַפּעווטThe Baal Shem Tov as Psychotherapist
Photo by CC0 Public Domain
אינעם לעצטן נומער פֿונעם אַקאַדעמישן זשורנאַל NVMEN, פּובליקירט דורכן פֿאַרלאַג Brill, איז דערשינען אַ וויכטיקער אַרטיקל פֿון פּראָפֿ׳ חיים־אליהו (עליע) מאָזעסאָן, באַטיטלט (אויף ענגליש) „היינו כּחולמים: תּפֿילה ווי דער דרך־המלך צום אומבאַוווּסטזײַן אין חסידות‟. דעם אַרטיקל קאָן מען קויפֿן אין אַן עלעקטראָנישער פֿאָרעם אָט־דאָ.
דער מחבר דערקלערט, אַז די חסידישע עבֿודת־התּפֿילה איז אַ גאָר פּראַקטישער כּלי, וואָס דערמעגלעכט אַרײַנצודרינגען אין די אומבאַוווּסטזיניקע טיפֿענישן פֿון דער נשמה און אַפֿילו אויסהיילן פּסיכיקע קראַנקייטן, ווי אַ מין פּסיכאָ־אַנאַליטישע זעלבסט־סעסיע, בעת וועלכער דער מתפּלל דינט ווי זײַן אייגענער פּסיכאָלאָג (הגם אינעם טראַדיציאָנעלן חסידישן זין איז יעדן איינעמס רופֿא־חולים, אַוודאי, דער באַשעפֿער אַליין).
מאָזעסאָן איז דערצויגן געוואָרן בײַ אַ חסידישער משפּחה אין ניו־יאָרק, זיך געלערנט אין ישיבֿה, אָבער שפּעטער זיך אָפּגעווײַטערט פֿונעם טראַדיציאָנעלן חסידישן דרך. פֿון דעסט וועגן, בלײַבט ער שטאַרק פֿאַראינטערעסירט אין קבלה און חסידות ווי טיפֿע אוצרות פֿון רוחניות. ווען איך האָב זיך על־פּי צופֿאַל געטראָפֿן מיט אים אין ניו־יאָרק מיט יאָרן צוריק, איז ער געווען אַ יונגער סטודענט. דעמאָלט האָבן מיר לעבעדיק געשמועסט אויף ייִדיש וועגן קבלה, חסידות און שבתי־צבֿיניקעס. מאָזעסאָן האָט דעמאָלט באַטאָנט, אַז זײַנע אַקאַדעמישע שטודיעס וועלן זײַן געווידמעט קבלה און חסידות, וכּך הווה.
אין 2017 האָט ער פֿאַרטיידיקט זײַן דאָקטאָראַט וועגן דעם, ווי אַזוי די תּורה פֿונעם בעל־שם־טובֿ איז איבערגעגעבן געוואָרן צו די קומענדיקע דורות חסידים. הײַיאָר, אָנהייבנדיק פֿונעם 1טן סעפּטעמבער, איז ער געוואָרן אַן אַדיונקט־פּראָפֿעסאָר בײַם קאָלומביע־אוניווערסיטעט. זײַנע איצטיקע פֿאָרשונגען האָבן צו טאָן מיט דער ראָלע פֿון חלומות און מאַגיע אין דער ייִדישער טראַדיציע.
אַנרי קאָרבען, אַ גרויסער פֿאָרשער פֿון עסאָטערישע טראַדיציעס, בפֿרט שיִיִטיש־איסלאַמישע, האָט באַטאָנט, אַז אַן עכטע תּפֿילה איז דער סאַמע שעפֿערישער מענטשלעכער אַקט. אויפֿן ערשטן בליק, צי עס גייט אַ רייד וועגן דעם איסלאַמישן דאַוונען, צי וועגן שמונה־עשׂרה בײַ ייִדן, חזרט דער מתפּלל איבער פֿון טאָג צו טאָג פּונקט די זעלביקע ווערטער. אויסערלעך, זעט עס אויס ווי אַ מעכאַנישע טוּוּנג. אָבער אויב מע דאַוונט טאַקע מיט כּוונה, ווערן אין דעם מתפּללס נשמה אַנטפּלעקט גאַנצע גײַסטיקע וועלטן – טיפֿער, ווי בײַם גרעסטן פּאָעט.
אין זײַן אַרטיקל, באַטאָנט מאָזעסאָן עפּעס ענלעכס: די מחשבֿות־זרות, אומגעוווּנטשענע געדאַנקען, וואָס קומען ממילא אויפֿן געדאַנק, ווען מע פֿאָקוסירט זיך אויפֿן דאַוונען, און וואָס דער מתפּלל מוז שטרעבן במסירת־נפֿש אָפּצוּוואַרפֿן, קאָנען אויף אַ פּאַראַדאָקסאַלן אופֿן ווערן אַ טויער צו די אינערלעכע נשמה־וועלטן און אַ שליסל צו אַ העכערער עבֿודה – אויב מע פֿאָלגט די עצות פֿונעם בעל־שם־טובֿ און זײַנע תּלמידים.
דער מתפּלל, בפֿרט אַן עכטער דבֿיקותדיקע חסיד, מוז באַקעמפֿן אַלע געדאַנקען, וואָס שטערן דער כּוונה, מיט אַלע כּוחות. די עראָטישע הירהורים און טעאָלאָגישע ספֿקות ווערן באַטראַכט ווי די סאַמע ערגסטע מחשבֿות־זרות. פֿאָרט, לערנען אונדז די חסידישע צדיקים, אָנהייבדיק פֿון די ערשטע בעל־שם־טובֿס תּלמידים, איז דער בעסטער אופֿן פּטור צו ווערן פֿון די מחשבֿות־זרות — זיי אויפֿצוהייבן צום אייבערשטן און פֿאַרוואַנדלען אין דער לײַדנשאַפֿט צו דערגרייכן דעם מיסטישן ייִחוד מיט דער הייליקער שכינה.
אין זײַן אַרטיקל, ברענגט מאָזעסאָן אַ גאַנצע ריי חסידישע קוואַלן, וווּ עס גייט אַ רייד פֿון אַזאַ טראַנספֿאָרמאַציע. ער באַטאָנט, אַז דער ענין פֿון אומבאַוווּסטזײַן איז געווען באַקאַנט די חסידים לאַנג פֿאַרן פֿרוידיאַנער פּסיכאָאַנאַליז. דער מעזשריטשער מגיד (וועלכער איז ניפֿטר געוואָרן אין 1772), אַ באַרימטער תּלמיד פֿונעם בעש״ט, דרשנט וועגן דעם „קדמות השׂכל‟ – דעם פּסיכישן כּוח, וואָס קומט באַהאַלטענערהייט פֿאַרן ראַציאָנעלן שׂכל פֿונעם מענטש. די חסידים, ווי עס דערמאָנט אונדז מאָזעסאָן, האָבן בכלל פּסיכאָלאָגיזירט קבלה. אַנשטאָט די הימלישע וועלטן, ווי אין אַלטע קבלה־ספֿרים, גריבלט זיך חסידות אין די טיפֿע שיכטן פֿונעם מענטשלעכן אינערלעכן זײַן.
מאָזעסאָנס אַרטיקל איז גוט אָנגעשריבן און געפּאַקט מיט וויכטיקע ידיעות. באַזונדערס אינטערעסאַנט איז דער אויספֿיר: מאָזעסאָן האַלט דעם בעש״ט פֿאַר אַ גרויסן פּסיכאָ־טעראַפּעווט.
דער בעל־שם־טובֿס מעטאָד פֿון סובלימירן זײַטיקע מחשבֿות בײַם דאַוונען, וואָס שטאַמען פֿונעם אומבאַוווּסטזײַן, שטעלט, לויט די חסידישע קוואַלן, אויך דעם צוועק צו לייזן קאָנקרעטע פּסיכאָלאָגישע פּראָבלעמען. זײַענדיק אַ בעל־שם, אַ פֿאָלקס־היילער, האָט דער בעש״ט געגעבן זײַנע נאָכפֿאָלגער פּראַקטישע עצות, ווי אַזוי מע קאָן אויסנוצן די תּפֿילה פֿאַר אַ פּסיכאָלאָגישן היילונג־מיטל. לויט אַ ריי חסידישע מעשׂיות, האָט זיך אים אײַנגעגעבן אויסצוהיילן אַ צאָל משוגאָים.
אין איין ספֿר, „קבֿוצת יעקבֿ‟, ווערט דערקלערט, אַז דער בעש״ט פֿלעגט אַרויסרופֿן צו זיך אַ משוגענעם און פֿירן מיט אים „קלוגע שמועסן‟ ביז ער ווערט אויסגעהיילט. מאָזעסאָן האַלט, אַז דאָס קלינגט ווי פּסיכאָ־טעראַפּעווטישע סעסיעס; מיר ווייסן דאָך, אַז דער בעל־שם־טובֿ איז געווען גוט באַקאַנט מיטן ענין פֿון סובלימאַציע, דאָס טראַנספֿאָרמירן אומגעוווּנטשענע תּאוות און געדאַנקען אין פּאָזיטישע פּסיכאָלאָגישע כּוחות — אַ זאַך וואָס פֿרויד האָט וועגן דעם אַ סך געשריבן.
רבי נחמן האָראָדענקער, דעם בעש״טס אַ תּלמיד, דערקלערט, אַז לויט זײַן רבין מוז מען זיך באַציִען צו די אומגעוווּנטשענע זײַטיקע מחשבֿות מיט „התחכמות‟ – דהײַנו, פֿירן אַ מין פּסיכאָאַנאַליטישע סעסיע בײַם דאַוונען מיט זיך אַליין, כּדי זיי צו סובלימירן.
אויב מאָזעסאָן איז טאַקע גערעכט, אַז די חסידישע תּפֿילה־מעטאָדן שטעלן מיט זיך פֿאָר אַ פֿריִיִקע פֿאָרעם פֿון פּסיכאָאַנאַליז, אַנטוויקלט נאָך מיט 150 יאָר צוריק פֿאַר פֿרוידן, איז עס אַ גרויסער חידוש, וואָס פֿאָדערט ווײַטערדיקע פֿאָרשונגען.
