אַ פּאָדקאַסט וועגן דעם ערשטן ייִדישן ראָמאַן איז פֿול מיט גרײַזןPodcast about the first Yiddish novel in history is filled with errors
ס׳איז קלאָר אַז די באַטייליקטע אין דער פּראָגראַם וועגן דעם ראָמאַן „בבֿא־בוך“ קענען נישט קיין ייִדיש.
Courtesy of Fenestra Books
דער אַרטיקל איז אָנגעשריבן אויפֿן חסידישן ייִדיש.
דער ערשטער אידישער ראמאן אויף דער וועלט איז געשריבן געווארן מיט פינף הונדערט יאר צוריק אין איטאליע און איז געדרוקט געווארן אין דייטשלאנד. געהייסן האט עס „בבא ד׳אנטאָנאַ“, מער באקאנט ווי בבא בוך [באָווע־בוך] און דער מחבר איז געווען אליהו בחור.
בבא — דער העלד פון דער געשיכטע — איז א אידיש-רעדנדיקער „דאן קיכאט“ באזירט אויף א פאפולערן גויאישן ראמאן, נאר אביסל פאראידישט.
דער באקאנטער אויסדרוק „באבע מעשה“ איז א גלגול פון דעם ביכל.
„טעאטער דיבוק“, אַ טעאַטראַלע גרופּע אין לאָס־אַנדזשעלעס, האט ארויסגעלאזט א פאדקאסט וועגן דעם מערקווירדיגן ביכל, אבער עטליכע בולטע גרייזן זענען דארט אריינגעפאלן צוליב דעם וואס דער גאסט אויף דער פראגראם — א פראפעסערין פון טעאטער, אירית דזשאפי-בערג — איז, ווייזט אויס, נישט גענוג באקאנט מיט אידיש.
איר ערשטער טעות, איז געווען וועגן דעם ווארט „בלבולים“. די מעשה פונ’ם העלד בבא קומט צו א הויכפונקט, ווען זיין געליבטע מארגרעטא — דעם סולטאנס טאכטער — פאלט חלשות, נאכדעם וואס בבאס ערשטע ווייב, דרוזיאנא, איז פלוצלונג צוריקגעקומען.
בבא זאגט מארגארעט אז ער מוז צוריקגיין צו דרוזיאנא — אבער ער טראגט מארגארעטן באלד אן א נייעם שידוך — זיין חבר טיריץ. „ער איז גארנישט ווייניגער פון מיר,“ זאגט ער.
מארגרעטא איז גלייך מסכים און זי זאגט: „איך וויל עס טון וואס שנעלער, ווייל אויב נישט קענען נאך ארויסקומען בלבולים.“
דזשאפי-בערג ווייסט, ווייזט אויס, נישט פון דעם אידישן ווארט „בלבולים“. זי האט געמיינט אז דא רעדט מען פון העברעאישן ווארט „בלבולים“ וועלכע מיינט „צעמישעניש“. פרעגט זי פארחידושט:
„וואס פארא בלבולים מיינט דא מארגרעטא? איז עס א פלאנטער אין דער געשיכטע? איז עס א רעליגיעזע צעמישעניש? איז עס גאר א סעקסועלע צעמישעניש?“
מסתמא האט דזשאפי-בערג קיינמאל נישט געלייענט וועגן בלוט בלבולים אויף אידיש, און ס’איז איר גארנישט איינגעפאלן אז מארגרעטא רעדט דא וועגן אויסגעטראכטע בלבולים — דאס אידישע ווארט פאר פאלשע באשולדיגונגען. מארגרעטא האט גיך מסכים געווען צום שידוך ווייל זי האט אוודאי מורא געהאט אז מענטשן זאלן איר נישט בארעדן, אז מ’וועט אויסטראכטן אויף איר בלבולים אז זי האט צוגענומען א פרויס מאן און איז גאר ווייט פון א צנועה.
א צווייטער טעות האט דזשאפי-בערג געמאכט ביים דערציילן די מעשה פון באווע — דאס מאל אויף א סענסיטיווער טעמע. די פראפעסערין האט געפרעגט: „פארוואס אין בבא-בוך זענען די מוסולמענער באשריבן געווארן מיט אזא פאראכטונג? ווי מיר ווייסן האבן אידן געלעבט הונדערטער יאר אין גוטע באציאונגען מיט די מוסולעמענער אין טערקיי און אין די שפאנישע שטעט, וואו זיי זענען נישט נאר טאלערירט געווארן אבער אפילו רעספעקטירט געווארן.“
איינע פון די באווייזן וואס דזשאפי-בערג ברענגט וועגן די דערנידערונג פון די מוסלומענער אינ’ם בוך איז, אז זיי ווערן גערופן ׳היידען׳ און זי טייטשט עס אויס ווי heathen וואס מיינט געצן דינער, פאגאנער.
אבער דער אמת איז אז זי האט פארזען אן אפענע סתירה צו אירע ווערטער. אין א ווערטערבוך וועלכעס האט מחבר געווען נישט קיין אנדערער ווי אליהו בחור אליין, זעט מען קלאר אז אידיש פארמאגט צוויי באזונדערע טייטשן פארן ווארט „היידען“. דער ערשטער מיינט „אראבער“ און
דער צווייטער מיינט „גוי“.
דאס איז אן אילוסטראציע וויפיל צעמישענישן און באבע מעשיות קען ארויסקומען ווען מען ווייסט נישט דעם ריכטיגן באדייט פון אידישע ווערטער.
A message from our CEO & publisher Rachel Fishman Feddersen
I hope you appreciated this article. Before you go, I’d like to ask you to please support the Forward’s award-winning, nonprofit journalism during this critical time.
At a time when other newsrooms are closing or cutting back, the Forward has removed its paywall and invested additional resources to report on the ground from Israel and around the U.S. on the impact of the war, rising antisemitism and polarized discourse.
Readers like you make it all possible. Support our work by becoming a Forward Member and connect with our journalism and your community.
— Rachel Fishman Feddersen, Publisher and CEO
