דער װאָנצעװאַטער איז מער ניטאָThe mustached leader is dead
דער מחבר געדענקט גוט דעם טאָג ווען סטאַלינס בלוטיקע הערשאַפֿט איז געקומען צו אַ סוף.
Image by Wikimedia Commons
די רעלאַטיװקײט פֿון אַלץ, װאָס קומט פֿאָר אױף דער װעלט, איז ניט נאָר אַ גוטע זאַך, נאָר אױך אַ ניצלעכע. װען מיט כּמעט פֿיר יאָר צוריק בין איך, צוליבן געזונט, געװאָרן אױס־קאָלומניסט פֿון פֿאָרװערטס, האָב איך אַפֿילו נישט געטרױמט, אַז ס’װעט קומען אַ טאָג און ס’װעט זיך מיר פֿאַרגלוסטן װידער אַ מאָל אַ פֿאָך טאָן מיט דער האַנט און אָפּגעבן אַ ברײטן און פֿרײַנדלעכן שלום־עליכם סײַ מײַנע געװעזענע און סײַ די צוגעקומענע לײענער פֿון פֿאָרװערטס.
די צײַט צװישן חנוכּה און פּורים, מיט אַן אָפּרו־סטאַנציע אום ט”ו בשבֿט, איז בײַ מיר פּערזענלעך שטענדיק געװען אַ זיס תּקופֿהלע פֿון נאַכט־זכרונות װעגן די סאַמע ערשטע יאָרן פֿון מײַן בײַזײַן אױף דער העלער װעלט. און טאַקע דאָס יאָר האָב איך זיך סוף־כּל־סוף דערזען אין אַ באַזונדער קילן פֿאַרנאַכטן, לעבן אונדזער פּלױט, אױף די הענט פֿון מײַן טאַטן, זאָל זיך מיִען, און די מאַמע, אַריכת־ימים זאָל זי האָבן, לעבן טאַטן פֿון דער רעכטער האַנט… און איך האָב זיך פּלוצעם דערמאָנט, אַז דער טאַטע האָט דעמאָלט אַ שעפּטשע געטאָן: „דער װאָנצעװאַטער איז מער ניטאָ.‟
איצט בין איך געפֿאַלן אױפֿן שׂכל, אַז דאָס איז געשען דעם זעקסטן אָדער זיבעטן מערץ 1953, װען דער אײנציקער ראַדיאָ־רעפּראָדוקטאָר אין שטעטל האָט אױף אַ פּאָר טעג אָנגענומען אַ פּאָרציע שטימעניש, אָבער די ייִדן האָבן באַלד פֿאַרשטאַנען, אַז דער װאַנצעװאַטער גענעראַליסימוס האָט אָנטײל גענומען אין אַ פּורים־שפּיל און איז צוגעשטאַנען צו המנס פֿאַמיליע, ניט נאָר לױט דער שׂינאה צו די מענטשן אָבער אױך לױט דער צורה פֿון פֿאַרלאָזן די װעלט. די אָ טעמע האָט מען שױן אַזױ פֿיל געקײַט און איבערגעקײַט, אַז איך װיל זיך נישט אָפּשטעלן אױף דעם כּאילו צופֿעליקן פֿאַקט, אָבער אין אַ רײ הײַנטיקע צײַטונגען, אױך ייִדישע, האָב איך דערזען און דערפֿילט ממש אַ נאָסטאַלגיע, אַ בענקשאַפֿט נאָך דעם אַכזריותדיקן מענטשן־פֿרעסער. און די שװערע זכרונות װעגן מײַן קינדהײט אין אַ לאַנד מיט צװײ־פּנימדיקע פֿירערס, האָבן מיך אומגעקערט צו אַ מעשׂהלע װעגן אַ קינדער־גאָרטן־ייִנגל פֿון אַ ייִדישן קאָלכאָז ערגעץ װוּ אין סיביר. דאָס זכרל איז בײז געװאָרן אױפֿן טאַטן און איז באַלד געלאָפֿן אין אַ פּאַרטײ־אַמט צו מסרן זײַנע עלטערן. דאָס איז טאַקע נישט קײן אױסגעטראַכטע מעשׂה, און זי האָט גורם געװען אַ לידל, װאָס איך עצה אַלע מײַנע לײענער אָננעמען װי אַ שטעכלקע אין האַרצן — אַרױסגענומען, אַרױסגעװאָרפֿן און פֿאַרגעסן. (טאָמער פֿאַרשטייט איר נישט געוויסע ווערטער אינעם ליד, זעט דעם גלאָסאַר אונטן.)
דאָס קינדער־גאָרטן־ייִנגל יאָסעלע פּאַפּשױ .
שרײַבט אַ בריװ דעם חבֿר סטאַלין:
כ’זיץ מיר אױפֿן װײַנשלבױם,
כ’קען זיך נישט אָנזאַטיקן 1,
דיאַדיע 2 סטאַלין האָט געהײסן .
כ’זאָל זיך מער נישט מאַטיוקען 3 .
ליבער דיאַדיע חבֿר סטאַלין,
פֿאָטער מײַנער, אַ קאַנאַליע,
האָט געשריִען אױף מײַן מאַמע,
אַז איר אָרט איז אין דער „יאַמע” 4
חבֿר סטאַלין, ליבער דיאַדיע,
זאָגט דעם חבֿר לענינס נאַדיע,
אַז בײַ אונדז אין קינדער־גאָרטן
קעמפֿן מיר מיט קלײנע בליאַדיעס 5
סײַ פֿון פֿאָרנט, סײַ „פֿון סזאַדי‟,
מיט אַ סאָציאַלנע ליד,
װאָס צעדריסקעט יעדן גליד:
איך װעל פֿאָרן אױף קוראָרטן
און נישט מאַכן קײן אַבאָרטן…
ליבער דיאַדיע, חבֿר סטאַלין,
קומט צו אונדז. מיר אַלע אַלע
װעלן אין אַ פֿרײד פֿאַרסמאַליען אַ קאָלװירטנע פּורים־שפּיל, –
אומעטום דאָך זענט איר פֿיל.
אונדזער אַדרעס – דאַל’סיבסטרױ 6
אײַער יאָסעלע פּאַפּשױ.
נאָר גוטע בשׂורות, מײַנע ליבע און טײַערע פֿרײַנד.
גלאָסאַר:
1. „זיך אָנזאַטיקן‟ — פֿאַרצױגן פֿון „זיך אָנזעטיקן‟
2. דיאַדיע (סלאַװיזם) — פֿעטערשי
3. מאַטיוקען (מיט אַן אַקצענט אױפֿן ערשטן טראַף) — ניט נוצן די ניט־נאָרמאַטיװע לעקסיק
4. יאַמע — גרוב, לאָך; דער טיטל פֿון אַ באַװוּסטן ראָמאַן פֿון אַ. קופּרין װעגן אַ באָרדעל
5. נאַדיע — נאַדעזשדע קרופּסקאַיאַ, װלאַדימיר לענינס פֿרױ .
6. בליאַדיעס ־ זונות
7. סזאַדי (סלאַװיזם) — פֿון הינטן; טיטל פֿון אַ פּאָפּולער ייִדיש לידל פֿון אָנהײב 1930ער יאָרן
8. קאָלװירט — ראשי־תּיבֿות פֿון קאָלעקטיװע לאַנדסװירטשאַפֿט; קאָלכאָז
9. דאַל’סיבסטרױ ־ פֿירמע וואָס האָט געהאָלפֿן בויען די ייִדישע אויטאָנאָמע געגנט
