ווידעאָ: „לחיים, חבֿר סטאַלין!‟VIDEO: “L’chaim, Comrade Stalin!”
לויט דעם מחבר פֿון דעם ליד, האָבן ייִדן אין דעם געטאָ אין רומעניע געזונגען אָפּטימיסטישע פּראָ־סאָוועטישע לידער.
Image by “Yiddish Glory: Lost Songs of WWII”
לויט דעם ליד, האָבן ייִדן אין דעם נאַצי־געטאָ געזונגען פֿריילעכע לידער, געמאַכט אַ לחיים און געוווּנטשן דעם „חבֿר סטאַלין‟ אַריכות־ימים. ווי עס האָבן באַמערקט אַ צאָל אינטערנעץ־קאָמענטאַטאָרן, קלינגט דאָס הײַנט אַ ביסל מאָדנע און איראָניש. ד״ר אַנאַ שטערנשיס, וועלכע האָט אַנטדעקט דאָס ליד, האָט איבערגעגעבן דעם פֿאָרווערטס, אַז בשעת דער מלחמה זענען אַזעלכע פּראָ־סאָוועטישע לידער טאַקע געווען פּאָפּולער צווישן די געטאָ־אַסירים.
צום באַדויערן, ווייסן מיר ווייניק וועגן דער געשיכטע פֿונעם ליד. אויף יוטוב שטייט געשריבן, אַז ס׳איז געשאַפֿן געוואָרן אין 1947. ווי ס׳איז באַשײַמפּערלעך פֿונעם טעקסט, איז דאָס נישט ריכטיק. וואָס יאָ — נאָך דער מלחמה האָבן די סאָוועטישע זאַמלער זי פֿאַרשריבן.
שטערנשיס האָט אַנטדעקט דעם טעקסט בעת זי האָט געאַרבעט אין דער קיִעווער נאַציאָנאַלער ביבליאָטעק אויפֿן נאָמען פֿון ווערנאַדסקי. דער טעקסט איז באַגלייט געוואָרן מיט אַ נאָטיץ, אַז דער מחבר האָט געהייסן ח. אורינצאָוו און אַז ער האָט געשאַפֿן דאָס ליד מיט עטלעכע יאָר פֿאַרן נצחון איבער די נאַציס, בעת ער איז געווען פֿאַרשפּאַרט אין אַ געטאָ ערגעץ אין טראַנסניסטריע – דעם באַזונדערן ראַיאָן אויפֿן שטח פֿון דער הײַנטיקער אוקראַיִנע און מאָלדאָווע, וואָס די רומענישע רעגירונג האָט פֿאָרמירט בהסכּם מיט די נאַציס אין אויגוסט 1941.
ווי באַלד די אָריגינעלע מעלאָדיע פֿונעם ליד איז אומבאַקאַנט, האָט דער באַקאַנטער מוזיקער און פֿילאָלאָג פּסאָי קאָראָלענקאָ געשאַפֿן אַן אייגענע, אויפֿן סמך פֿון קאַזאַקישע לידער, בשותּפֿות מיטן קאָמפּאָזיטאָר סערגיי ערדענקאָ, וואָס פֿירט אָן מיטן מאָסקווער ציגײַנערישן אַנסאַמבל „לויקאָ‟. קאָראָלענקאָ האָט צוגעטראַכט דעם ניגון, און ערדענקאָ האָט אים אַראַנזשירט און אַ ביסל געביטן. שטערנשיס האָט דערקלערט, אַז אַ סך געטאָ־לידער פֿלעגט מען זינגען דווקא מיט אַ מיליטאַנטיש־אָפּטימיסטישן קאַזאַקישן טעם. פֿונעם טעקסט זעט מען קלאָר, אַז דער אָריגינעלער ניגון איז געווען טאַקע אַ פֿריילעכער, אַן אָפּטימיסטיש־נצחונדיקער.
דאָס ליד איז אַ טייל פֿונעם אַלבאָם Yiddish Glory, וואָס איז נאָמינירט געוואָרן אויף אַ „גרעמי‟־פּרעמיע מיט צוויי יאָר צוריק.
די פֿאָרשערין האָט צוגעגעבן, אַז אַזעלכע פּראָ־סאָוועטישע געטאָ־לידער האָבן געוויינטלעך געהאַט אַ שײַכות צו די פּאַרטיזאַנער פֿאַרבונדן מיט דער סאָוועטישער אַרמיי און האָבן געגלייבט אין איר גרויסן כּוח. די טעקסטן פֿלעגן די געטאָ־פֿאַרשפּאַרטע פֿאַרגעדענקען אויף אויסווייניק, ווײַל פֿאַר אַ צעטל מיט אַזאַ אויסגעשפּראָכער פּראָ־סטאַלינישער פּראָפּאַגאַנדע וואָלטן די נאַציס דערשאָסן אויפֿן אָרט אָדער צוערשט אויסגעפּײַניקט, כּדי אויסצוזוכן דעם מחבר. אינעם ביטערן געטאָ־לעבן האָט אַזאַ געהיימע „תּורה שבעל־פּה‟ געשפּילט אַ גרויסע דערמוטיקנדיקע ראָלע.
