אפֿרים און מנשה — אַ מוסטער פֿאַר אַלע דורותEphraim and Menashe – role models for all generations
אין דער הײַנטיקער פּרשה ווערט קלאָר פֿאַר וואָס די צוויי ברידער ווערן דערמאָנט בײַם בענטשן די זין פֿרײַטיק־צו־נאַכטס.
Image by Wikimedia Commons
די פּרשה פֿון דער װאָך, ויחי, איז די לעצטע פּרשה פֿון ספֿר בראשית. עס איז דער הויכפּונקט פֿון דער גאַנצער סאַגע פֿון יוסף הצדיק און זײַנע ברידער; אָדער אפֿשר פֿון די מעשׂיות פֿון די דרײַ אָבֿות; אָדער אפֿשר טאַקע פֿון דער גאַנצער מענטשן־געשיכטע ביז יענעם מאָמענט. װאָס הײסט? טאַקע די גאַנצע מענטשן־געשיכטע דערגרײכט אַ שפּיץ אין דער הײַנטיקער פּרשה? װי קען דאָס זײַן?
לאָמיר צו ערשט געבן אַ קוק אױף װאָס געשעט בײַם אָנהײב פֿון דער פּרשה. יעקבֿ אָבֿינו האַלט בײַם שטאַרבן, רופֿט ער צו זײַן באַליבטסטן זון יוסף מיט זײַנע צװײ אײניקלעך, אפֿרים און מנשה. ער פֿאַרענטפֿערט זיך פֿאַר יוספֿן װאָס ער האָט באַגראָבן זײַן באַליבטע װײַב רחלען אין בית לחם אָנשטאָט אין מערת־המכפּלה, דערנאָך נעמט ער בענטשן אפֿרימען און מנשהן. יוסף פֿירט די צװײ זין צו צום זיידן אַזױ אַז מנשה, דער עלטערער, שטײט אונטער יעקבֿס רעכטער האַנט, בשעת אפֿרים, דער ייִנגערער, שטײט אונטער זײַן לינקער האַנט. װאָס טוט יעקבֿ? ער פֿאַרלײגט די הענט אַזױ אַז די רעכטע האַנט זאָל זײַן איבערן ייִנגערן זון, אפֿרים. זײער מאָדנע. נאָר װען מיר קוקן אױף צוריק, נישט נאָר אױף יעקבֿס לעבן, נישט נאָר אױפֿן לעבן פֿון די אָבֿות, נאָר אױף דער גאַנצער מענטשן־געשיכטע, קען מען פֿאַרשטײן װאָס ס׳טוט זיך.
די ערשטע פּאָר ברידער איז קין און הבֿל. זײ זענען נישט געװען זײער נאָענט; פֿאַרקערט, קין האָט דערהרגעט הבֿלען. די ערשטע ברידער האָבן געשטעלט אַ פּרעצעדענט פֿון ברידער װאָס קריגן זיך, שלאָגן זיך, פּרוּװן הרגענען אײנער דעם צװײטן — מיט אײן װאָרט, זיי קאָנקורירן איינער מיטן צווייטן. והאָ־ראַיה, אַבֿרהם אָבֿינו האָט צװײ זין, און דער עלטערער (ישמעאל) פּרוּװט (לױטן מדרש) דערהרגענען דעם ייִנגערן (יצחק), און װערט דעריבער פֿאַרשיקט (לױטן פּשט). יצחק האָט צװײ זין, און דער ייִנגערער (יעקבֿ) נאַרט אָפּ און באַרױבט דעם עלטערן (עשׂו), און דערפֿאַר פּרװוּט עשׂו דערהרגענען יעקבֿן. יעקבֿ האָט צװעלף זין, און די עלטערע צען האָבן פֿײַנט יוספֿן, װאַרפֿן זײ אים אין אַ גרוב און פֿאַרקױפֿן אים פֿאַר אַ שקלאַף. מ׳געפֿינט נישט קײן אײן משל פֿון ברידער װאָס האָבן זיך ליב במשך די ערשטע עלעף פּרשיות אין בראשית.
קומען מיר צוריק צו יעקבֿ װי ער ליגט אױפֿן טױטבעט. ער זעט פֿאַר אים צװײ ברידער, און נעמט אָן אַז אױך בײַ זײ װעט זײַן אַזאַ קאַמף, אַ קאָנקורענץ. ער נעמט אָן אַז װי בײַ אים, און װי בײַ זײַן טאַטן, װעט דער ייִנגערער זון מנצח זײַן. פֿאַרלײגט ער די הענט כּדי צו געבן די ברכה פֿונעם בכור צום ייִנגערן. צוליב דעם װאָלט בכלל נישט געווען קיין חידוש ווען ס׳וואָלט אויסגעבראָכן אַ געשלעג, אַ קריגערײַ צװישן אפֿרים און מנשה, אַזױ װי ס׳איז געשען װען יעקבֿ האָט געגנבֿעט די ברכה בײַ עשׂון. נאָר װאָס דען — מ׳זעט גאָרנישט. די תּורה דערמאָנט נישט קײן װאָרט פֿון שׂינאה אָדער קינאה צװישן די צװײ ברידער. זײ האָבן זיך װײַטער ליב װי פֿריִער. און דערפֿאַר רעפּרעזענטירן זיי אַ נײַעם מוסטער פֿון ברידערשאַפֿט.
און איצט פֿאַרשטײען מיר פֿאַרװאָס, פֿרײַטיק צו נאַכטס, אַז מ׳בענטשט די קינדער, זאָגט מען די מײדלעך: „זאָל גאָט דיך מאַכן װי שׂרה, רבֿקה, רחל, און לאה“, און די ייִנגלעך: „זאָל גאָט דיך מאַכן װי אפֿרים און מנשה“. פֿאַרװאָס עפּעס אפֿרים און מנשה? פֿאַרװאָס נישט די אָבֿות אַבֿרהם, יצחק, און יעקבֿ, װי מ׳בענטשט די מײדלעך מיט די אמהות? נו, דאָס װײסן מיר שױן. אפֿרים און מנשה זענען דאָך דער שפּיץ פֿון דער גאַנצער סעריע ברידער אין ספֿר בראשית, װאָס זײ האָבן צוגעשטעלט אַ מוסטער װאָס מיר װאָלטן אַלע געדאַרפֿט שטרעבן צו דעם. אַחדות צװישן ברידער, און אַחדות צװישן ייִדן.
