פּאַרטיזאַנערין און קולטור־טוערין חיהלע פּאַלעווסקי איז אַוועקVilna Partisan and Yiddish cultural activist Chayele Palevsky has died
זי האָט געהאָלפֿן גרינדן די אָרגאַניזאַציע „נוסח ווילנע‟ און דעם בונדיסטישן זומער־לאַגער, קעמפּ המשך.
Image by T. Minsky
דעם 20סטן סעפּטעמבער, דעם צווייטן טאָג ראָש־השנה, איז חיהלע פּאָרוס פּאַלעווסקי, אַ יאָרן־לאַנגע קולטור־טוערין פֿאַר ייִדיש און פֿאַרן אָנדענק פֿון דער ווילנער קולטור־ירושה — און איינע פֿון די לעצט־געבליבענע פֿון די ווילנער פּאַרטיזאַנער — געשטאָרבן אינעם „ריווער גאַרדען היברו האָום‟ אין דזשעקסאָנוויל, פֿלאָרידע, אַרומגערינגלט פֿון איר משפּחה.
חיהלע פּאַלעווסקי איז געבוירן געוואָרן אינעם שטעטל סווענציאַן, איינע פֿון זעקס קינדער בײַ עליע־לייב און מלכּה פּאָרוס — געבילדעטע ייִדן, וועלכע האָבן געקענט פּערפֿעקט רוסיש און דײַטש. כאָטש אין הויז האָט מען גערעדט בלויז ייִדיש, האָט מען חיהלען און איר שוועסטער רחל געשיקט אין אַ פּוילישער שול. שפּעטער האָבן חיהלעס פֿליסיק פּויליש־רעדן און גאָלדענע לאָקן מסתּמא געהאָלפֿן זי ראַטעווען בעת דער נאַצי־תּקופֿה.
חיהלע איז פֿאַרשפּאַרט געוואָרן אין דער סווענציאַנער געטאָ און האָט דאָרטן זיך אָנגעשלאָסן אין אַ פּאַרטיזאַנער־גרופּע, דורך וועלכער זי האָט געהאָלפֿן אַרײַנגנבֿענען געווער בײַ די דײַטשן. נאָך דעם וואָס מע האָט ליקווידירט די געטאָ, איז חיהלע געוואָרן קראַנק אויף טיפֿוס. מע האָט געהייסן זי און די משפּחה אַרײַנגיין אין אַ באַן וואָס מע האָט זיי געזאָגט אַז זי פֿאָרט קיין קאָוונע, נאָר אַן אַנדער מיטגליד פֿון איר פּאַרטיזאַנער־גרופּע האָט געהאַט אַ פֿאָרגעפֿיל, אַז עפּעס איז ניט גלאַטיק, איז ער מיט איר אַראָפּגעשפּרונגען פֿון דער באַן. ווען זי איז צוריקגעקומען אין ווילנער געטאָ, האָט זי זיך דערוווּסט, אַז אַלע אויף דער באַן, אַרײַנגערעכנט אירע טאַטע־מאַמע, האָט מען געפֿירט אין פּאָנאַר און דערשאָסן.
חיהלע איז געבליבן אַקטיוו אין דער אונטערערדישער באַוועגונג אין ווילנער געטאָ און נאָך דער ליקווידאַציע פֿון געטאָ איז זי געבליבן אינעם ייִדישן אָפּטייל פֿון דער פּאַרטיזאַנער גרופּע, וואָס האָט זיך גערופֿן „נקמה‟. חיהלע האָט אַליין פּרטימדיק דערציילט, אויף ייִדיש, וועגן די ניסים וואָס זי האָט דעמאָלט איבערגעלעבט און אין 2019 האָט דער „מוזיי פֿון דער ייִדישער קולטור־ירושה‟ אַרויסגעלאָזט אַ ווידעאָ וועגן אירע איבערלעבונגען בעת דער מלחמה.
נאָך דער באַפֿרײַונג האָט חיהלע חתונה געהאַט מיט אַ צווייטן פּאַרטיזאַנער, שמעון (שימקע) פּאַלעווסקי און זיך באַזעצט אין ניו־יאָרק, וווּ זיי האָבן אָנגעהויבן אַ בריליאַנטן־געשעפֿט. שימקע איז געווען דער גאָלדשמיד און זי האָט געפֿירט די לאחדים־פּרטים פֿונעם געשעפֿט. אין איינעם האָבן זיי געהאָלפֿן פֿאַרלייגן „נוסח ווילנע‟ — אַן אָרגאַניזאַציע געווידמעט דער פֿאַראייביקונג פֿון דער רײַכער ייִדישער קולטור־ירושה פֿון די ייִדן אין און לעבן ווילנע. זיי האָבן אויך געהאָלפֿן גרינדן דעם אַרבעטער־רינג ברענטש 349 און דעם בונדישן קינדער־לאַגער „קעמפּ המשך‟, וואָס איז לחתּחילה געווען פֿאַר די קינדער פֿון דער שארית־הפּליטה.
זיי זענען אויך געווען אַקטיוו אין אַ צאָל אַנדערע ייִדישע אָרגאַניזאַציעס און ביז חיהלע האָט זיך איבערגעצויגן קיין פֿלאָרידע מיט עטלעכע יאָר צוריק איז זי בײַגעווען אויף כּמעט יעדער אונטערנעמונג פֿונעם „שלום עליכם קולטור צענטער‟ אין בראָנקס, נ״י, נישט ווײַט פֿון די „אַמאַלגאַמייטעד הײַזער‟ וווּ זי האָט יאָרן לאַנג געוווינט. „זי איז אויך געווען אַ געטרײַע לייענערין פֿונעם פֿאָרווערטס,‟ האָט איר זון, עליע פּאַלעווסקי, געזאָגט.
פֿאַראַיאָרן האָט חיהלע פּאַלעווסקי פֿיגורירט ווי איינע פֿון די Forward 50 — די יערלעכע פֿאָרווערטס־בײַלאַגע לכּבֿוד די ייִדן וואָס האָבן געהאַט אַ שטאַרקע השפּעה אויף דער אַמעריקאַנער ייִדישער געזעלשאַפֿט.
חיהלע האָט פֿאַראָבֿלט אירע זין, עליע (מיט זײַן פֿרוי, דאָנאַ) און משה (מיט זײַן פֿרוי, שעריל), און איר אייניקל, ד״ר שלום פּאַלעווסקי. צוליב דעם קאָראָנאַ־ווירוס וועט די משפּחה דורכפֿירן אַ פּריוואַטע לוויה אָבער מע האָט געמאָלדן אַז נאָך דעם ווי מע וועט קענען ווידער זיך טרעפֿן פּנים־אל־פּנים, וועט מען דורכפֿירן אַן אמתע הזכּרה נאָך איר וווּ די באַטייליקטע וועלן האָבן אַ געלעגנהייט זיך צו טיילן מיט זייערע זכרונות פֿון איר.
די משפּחה האָט פֿאָרגעלייגט אַז בײַשטײַערס אין איר אָנדענק זאָל מען שענקען איינער פֿון די אינסטיטוציעס: דעם ייִוואָ; דעם אַרבעטער־רינג; דעם פֿאָרווערטס אָדער דעם „ריווער גאַרדען היברו האָום‟.
כּבֿוד איר אָנדענק.
A message from our CEO & publisher Rachel Fishman Feddersen
I hope you appreciated this article. Before you move on, I wanted to ask you to support the Forward’s award-winning journalism during our High Holiday Monthly Donor Drive.
If you’ve turned to the Forward in the past 12 months to better understand the world around you, we hope you will support us with a gift now. Your support has a direct impact, giving us the resources we need to report from Israel and around the U.S., across college campuses, and wherever there is news of importance to American Jews.
Make a monthly or one-time gift and support Jewish journalism throughout 5785. The first six months of your monthly gift will be matched for twice the investment in independent Jewish journalism.
— Rukhl Schaechter, Yiddish Editor
