איך בין אַ מאַמע, אָבער נישט זײַן מאַמעI may be a mother, but I’m not his mother
אַ שיינער, אַ הויכער, אַ גמרא־קאָפּ — נאָר ער קען נישט אויפֿהערן רעדן וועגן זײַן פֿאַרשטאָרבענער מאַמען
Illustration by Yehuda Blum
שוין אַנדערטהאַלבן יאָר וואָס איך גיי כּמעט יעדן מאָנטיק הערן דעם חומש־שיעור פֿון הרבֿ פֿעלדענשטיין. איך פֿיל זיך דאָרטן זייער באַקוועם, אַ מאָל צו באַקוועם ווײַל הרבֿ פֿעלדענשטיינס קול איז ווייך, נישט זייער דינאַמיש, און אָפֿט רעדט ער פּאַמעלעך און איך הייב אָן צו טראַכטן פֿון פֿאַרשיידענע זאַכן וואָס האָבן גאָרנישט צו טאָן מיט דער פּרשת השבֿוע. איך באַרים זיך נישט מיט דעם, אָבער ס׳איז בעסער ווי אַנדערע וואָס שלאָפֿן גאָר אײַן און כראָפּען.
הרבֿ פֿעלדענשטיין איז אַ וווילער און פֿאַרשטייט מסתּמא, אַז נישט אַלע פּענסיאָנערן, נישט אַלע עלטערע לײַט שלאָפֿן זיך גוט אויס בײַ נאַכט. ווי אַזוי ווייס איך אַז די באַטייליקטע זענען פּענסיאָנירטע? דער שיעור ווערט אַפּגעהאַלטן מאָנטיק האַלב עלף. אויב די וואָס קומען זיך לערנען וואָלטן געהאַט אַרבעט וואָלטן זיי נישט געווען אין קלאַס.
אָבער נישט דאָס בין איך אויסן. כ׳וויל זאָגן אַז דער שיעור קומט פֿאָר אין שיל אין אַ צימער וואָס האָט נישט קיין מחיצה, כאָטש די מענער זיצן אויף איין זײַט און די פֿרויען אויף דער צווייטער. איך גיב אַ מאָל אַ קוק אויף די מענער ווײַל איך וויל זען ווער ענטפֿערט אויפֿן רבֿס קשיות. איך קען זיי אַלעמען. אַ מאָל קומט אָ גאַסט, אָבער זעלטן.
מיט עטלעכע וואָכן צוריק קום איך אויפֿן שיעור און זע נישט הרבֿ פֿעלדענשטיין. אַנשטאָט אים שטייט אַ יונגערמאַן, אַ שיינער מיט אַן אונטערגעשוירן בערדל. נישט נאָר האָט ער לעבעדיקע, פֿינקלענדיקע אויגן, נאָר אַ שטאַרקן קול דערצו. איך האָב זיך פֿאַרשפּעטיקט מיט פֿינף מינוט אָבער כ׳האָב זיך באַלד געכאַפּט אַז דער יונגער רבֿ רעדט וועג שמות און אַנדערע ענינים וועגן שאָדן טאָן און שאָדנגעלט באַצאָלן. און איך האָב צו זיך געטראַכט: אוי, מע רעדט שוין ווידער וועגן דעם אָקס וואָס האָט געשטויסן אַ מאַן אָדער אַ פֿרוי, און זיי שטאַרבן, נעבעך… יענער אָקס איז מיר שוין גוט באַקאַנט ווײַל יעדעס יאָר הער איך וועגן אים! מע וועט פֿאַרשטיינערן דעם אָקס און מע טאָר דאָס פֿלייש נישט עסן… און איך הייב אָן צו טראַכטן וועגן עסן און וואָסער זופּ איך וועל קאָכן שפּעטער אויף וועטשערע.
אָבער באַלד ווערט דעם יונגן רבֿס קול אויפֿגעהײַטערט. מײַנע געדאַנקען קערן זיך אום צום ענין און איך הער זיך צו אים צו. יעצט גייט ער אַריבער צו בבא קמא און וואָס די גמרא זאָגט וועגן שאָדן טאָן צו אַ מענטשנס האָב־און־גוטס אָדער צו זײַן קערפּער, און וויפֿל שאָדנגעלט קומט דעם וואָס איז באַשעדיקט געוואָרן. אָבער וואָס איז מיר געפֿעלן געוואָרן איז וואָס ער זאָגט, אַז די גמרא כּללים גילטן פֿאַר הײַנטיקע צײַטן אויך.
ער גיט אַ הײַנטיקן משל פֿון אַ שיל וואָס האָט אָנגענומען אַ געוועזענעם פּאָליציאַנט צו היטן די שיל שבת פֿון אַ וועלכער עס זאָל נישט זײַן באַפֿאַל. קומט אָן אַ ייִד וואָס מוז פֿאַר זײַן קרענק אָטעמען זויערשטאָף אַ גאַנצן מעת־לעת, אָבער ער שעמט זיך אַרומצופֿירן דעם קאַניסטער זויערשטאָף אויף אַ וועגעלע, ספּעציעל שבת, האָט ער זיך געלאָזט מאַכן אַ קלענערן אַפּאַראַט וואָס ער קען אָנטאָן הינטער אַ מאַרינאַרקע. יאָ, מע זעט עפּעס אַ פּויש אונטער דער פּאַכווע, אָבער אַלע אין שיל ווייסן אַז דער מאַן לײַדט פֿון אַ שלעכטער לונגענקרענק און ווייסן אַז זויערשטאָף פֿליסט דורך די פּלאַסטישע רערלעך וואָס גייען אַרײַן אין זײַנע נאָזלעכער.
דער נײַער פּאַליציאַנט ווייסט דאָס אָבער נישט. ער קען נישט אַלע מתפּללים, און ווען ער זעט אַ פּויש אונטערן מאַנס פּאַכווע ווערט ער באַלד צעקאָכט. ער מיינט, אַז דאָס קאָן זײַן אַ באָמבע און ער באַפֿאַלט זיך פּלוצים אויפֿן קראַנקן. ביידע פֿאַלן אַראָפּ אויפֿן טראַטואַר. ביידע שרײַען. די זויערשטאָף־רערלעך ווערן אַרויסגעריסן פֿונעם קראַנקנס נאָז, צוויי פֿונעם קראַנקן מאַנס ריפּן ווערן צעבראָכן, און ווען דער פּאָליציאַנט זוכט דאָס וואָס ער איז געווען זיכער איז אַ באַמבע — געפֿינט ער דעם צעקוועטשטן קאַניסטער זויערשטאָף. ער האָט שטאַרק חרטה און שעמט זיך זייער ווען ער זעט דעם שאָדן וואָס ער האַט אָנגעמאַכט. מע רופֿט באַלד „הצלה“.
אַלע אין עולם זיצן מיט אָפֿענע מײַלער און פֿאַרכאַפּטע אָטעמס, און דער רבֿ פֿרעגט: „לויט וואָס מיר האָבן זיך געלערנט אין בבא קמא, אַז אַ מענטש מוז צאָלן שאָדנגעלט ווען ער באַשעדיקט אַ מענטשנס אייגנס אָדער זײַן קערפּער, וויפֿל דאַרף דער פּאָליציאַנט באַצאָלן?”
יעצט ווערן אַלע אויפֿגעלעבט. איינער האָט געוואָלט וויסן וויפֿל זויערשטאָף קאָסט, און אַן אַנדערער שרײַט אויס אַז דער פּאָליציאַנט מוז באַצאָלן הונדערט טויזנט דאַלאַר. אַ דריטער וויל וויסן צי דער מאַן האָט געזונט־פֿאַרזיכערונג. נאָר איין מאַן האָט זיך אויפֿגעשטעלט און פּאַמעלעך געזאָגט: „גאָרנישט! ער דאַרף גאַרנישט באַצאָלן. דער פּאָליציאַנט איז אַ העלד. הײַנטיקע צײַטן לייענט מען כּמעט יעדן טאָג פֿון באָמבעס און מאַסע־שיסערײַען און אַנטיסעמיטישע אַקטן און דער פּאָליציאַנט האָט געטאָן דאָס וואָס מ׳האָט אים אָנגעשטעלט צו טאָן.”
קיינער האָט מיט אים נישט מסכּים געווען און מ׳האָט פֿון אים אַפּגעלאַכט. די פֿרויען אויך. „זעצט זיך אַוועק,“ האָבן זיי געזאָגט און געמאַכט מיט די הענט. איך האָב דעם מאַן גוט אָנגעקוקט און געטראַכט: המם, איך קען אים נישט, אָבער ער איז אַ מאַן מיט פֿאַרשטאַנד.
איך האָב זיך אויך אויפֿגעשטעלט ווײַל אַנדערש וואָלט מען מיך נישט באַמערקט. „ער איז גערעכט!“ האָב איך געזאָגט. „דער פּאָליציאַנט איז געווען גרייט צו שטאַרבן אַז אַנדערע זאָלן לעבן. ער האָט פֿאָרט געמיינט, אַז ער וואַרפֿט זיך אַרויף אויף אַ באָמבע.“
דער מאַן האָט געקוקט אויף מיר און איך אויף אים. אונדזערע אויגן האָבן זיך געטראָפֿן. מײַנע באַקן האָבן געפֿלאַמט און איך האָב זיך באַשיידן אַוועקגעזעצט און אַראָפּגעלאָזט די אויגן אויף די הענט אין שויס.
אָבער מיר האָבן ביידע זיך צעשמייכלט ווען דער רבֿ האָט געזאָגט, אַז מיר זענען גערעכט. דער פּאָליציאַנט מוז גאָרנישט באַצאָלן.
אָט דאָס הייסט אַן אינטערעסאַנטער שיעור!
בײַם אַרויסגיין האָט דער רבֿ מיך אָפּגעשטעלט. ער האָט נאָכגערופֿן דעם מאַן, חיים גאָלדפֿעדער, ער זאָל אויך אונטערוואַרטן, און ער האָט אונדז ביידן פֿאָרגעשטעלט איינער פֿאַרן אַנדערן. דער רבֿ האָט נאָך צוגעגעבן איין זאַך איידער מיר זענען אַרויס: „חיים איז אַן אַלמן.”
איר ווייסט אַוודאי וואָס איך האָב געטראַכט: אַזאַ השגחה פּרטית זיך צו באַקענען מיט אַ שיינעם, הויכן מאַן, אַ גמרא־קאָפּ … כ׳האָב זיך דערפֿרייט ווײַל ס׳איז שוין דרײַ חדשים זינט ס׳האָט זיך אויסגעלאָזט אַ בוידעם מיטן לעצטן קאַוואַליר מײַנעם. כ׳האָב זיך נאָך מער דערפֿרייט ווען דער חיים האָט מיך פֿאַרבעטן טרינקען מיט אים אַ קאַווע אינעם כּשרן קאַפֿע נישט ווײַט פֿון דער שיל.
ווען מיר זענען געזעסן איינער קעגן איבער דעם אַנדערן האָב איך באַמערקט אַז ער איז עפּעס אומבאַקוועם, אַ ביסל נערוועז. האָב איך אָנגעהויבן רעדן וועגן זיך: וווּ איך וווין, אַז איך בין אַן אלמנה אאַז׳׳וו. די גאַנצע צײַט האָט ער מיר געקוקט גלײַך אין די אויגן אַרײַן און געהאַט אַ דינעם שמייכל אויף די ליפּן וואָס האָט מיך געמאַכט אַ ביסל אומבאַקוועם. „וואָס איז, חיים?“ האָב איך אים געפֿרעגט.
„וואָס מיינסטו?“
„דו קוקסט אויף מיר עפּעס אַזוי מאָדנע. וועגן וואָס טראַכסטו?“
„איך טראַכט וויפֿל דו דערמאָנסט מיך אין דער מאַמען, ע״ה.“
„איז דאָס אַ שלעכטע זאַך?“ האָב איך אים געפֿרעגט.
„ניין, ניין. זי איז געווען אַ שיינע ווי דו ביסט, און אַ קלוגע, אויך ווי דו.“
„אַ דאַנק פֿאַר די קאָמפּלימענטן. מעג איך פֿרעגן ווען דו האָסט זי פֿאַרלוירן?“
„מיט דרײַ יאָר צוריק, ע״ה.“
„דער טאַטע לעבט נאָך?“
„אויך נישט. ער איז געשטאָרבן מיט פֿינף יאָר פֿאַר דער מאַמען, ע״ה.“
„און דער רבֿ האָט געזאָגט אַז צו אַלץ ביסט נעבעך אַן אַלמן אויך? זײַ מיר מוחל וואָס איך פֿרעג אַזוי פֿיל פֿראַגעס. מיר קענען זיך אין גאַנצן נישט און איך וויל דיך נישט מיט מײַנע פֿראַגעס פֿאַרשאַפֿן מער צער. און מיר רעדן נאָר וועגן די וואָס פֿעלן. ווידער אַ מאָל, זײַ מיר מוחל.“
„נו, וואָס קען מען טאָן? ברוך דיין אמת! דער רבונו־של־עלום באַשליסט ווען ס׳איז די ריכטיקע צײַט פֿאַר אַלעמען. דאָס ווײַב איז מיר געשטאָרבן נאָר מיט אַ יאָר צוריק, האָב איך געוואַרט ביז מ׳שטעלט אויף די מצבֿה אין קאַליפֿאָרניע, און דערנאָך בין איך געקומען אַהער צו דער שוועסטער. מער קיינעם האָב איך נישט, נאָר די שוועסטער, איר מאַן און זייערע שיינע קינדערלעך. זיי וווינען אין שיקאַגע, בין איך געקומען צו זיי אויף עטלעכע וואָכן… אפֿשר לענגער.“
„נו, און דערנאָך?“
„דערנאָך איז ג־ט אַ פֿאָטער, ווי מע זאָגט.“
איך האָב זיך געפֿילט ווי ס׳ליגט מיר אַ שטיין אויפֿן האַרץ. די קאַווע איז מיר געוואָרן קאַלט, ס׳איז מיר שוין פֿאַרגאַנגען דער אַפּעטיט, און די פֿרייד וואָס איך האָב פֿריִער געפֿילט ווען איך האָב געמיינט, אַז ג־ט האָט געהאָלפֿן און מיר צוגעשיקט אַ נײַעם קאַוואַליר האָט זיך אויסגעוועפּט. ס׳האָט זיך מיר פּלוצלינג פֿאַרגלוסט זײַן ערגעץ אַנדערש.
ס׳איז געוואָרן שטיל און ער איז צוריק צו דער טעמע מיט וואָס ער האָט אָנגעהויבן — ווי איך בין ענלעך צו זײַן מאַמען. ער האָט זיך נישט געקענט אָפּוווּנדערן: זי האָט אויך געהאַט בלויע אויגן, זי איז אויך געווען אַ קליינטשיקע און אַ פֿלינקע מיט אַ שיינעם שמייכל. „זי האָט געהאַט אַ גוט האַרץ,“ האָט ער געזאָגט, „און מיט איר האָב איך זיך געקענט האַלטן אַן עצה. מיר האָבן גערעדט כּמעט יעדן אויפֿדערנאַכט.“
„יעדן אָוונט? וועגן וואָס האָט איר גערעדט?“
„וועגן וואָס עס געגריבלט מיך אין בויך.“
„אַ סך זאַכן גריבלען דיך?“
„נישט קיין סך, אָבער מיט אַ מאַמען צו רעדן דאַרף מען נישט האָבן קיין תּירוץ. ס׳איז שוין דאָ וועגן וואָס צו רעדן.“ און ער איז שטיל געוואָרן; ווײַזט אויס, בענקענדיק נאָך דער מאַמען.
„ס׳איז ממש באַשערט וואָס מיר האָבן געהאַט די זעלבע מיינונג אינעם שיעור, ווען אַלע אַנדערע האָבן געהאַלטן פּונקט פֿאַרקערט, און דערפֿאַר האָט דער רבֿ געמיינט אַז מיר זענען אַ גוטע פּאָר. ס׳איז טאַקע באַשערט!“ האָט ער געזאָגט מיט אַ שמייכל; נישט קיין טרויעריקן האַלב־שמייכעלע, וואָס איז מער ווי אַ סיגע. אין דעם מאָמענט האָב איך דערפֿילט ווי נאָענט ער איז געווען צו דער מאַמען, און עס האָט זיך אין מיר דערוועקט אַ געפֿיל פֿון רחמנות ווײַל איך האָב שוין דערקענט אַז דאָס איז אַ רמז פֿון אַ נעווראָטישער באַציִונג.
כ׳האָב געזען אַז זײַן קאַווע, ווי מײַנע, איז שוין קאַלט געוואָרן, האָב איך אים געפֿרעגט צי ער וויל איך זאָל הייסן ברענגען פֿרישע, הייסע קאַווע, אָדער אפֿשר וויל ער עפּעס פֿאַרבײַסן צו דער קאַווע. די זון האָט זיך געהאַט איבערגערוקט צו אונדזער טישל, האָב איך אים געפֿרעגט צי ער וויל זיך אפֿשר נישט איבערזעצן בײַ אַן אַנדער טישל.
ער האָט פֿאַר זיך טאַקע באַשטעלט אַ טונפֿיש־שניטקע. ווען די קעלנערין האָט מיך געפֿרעגט צי איך וויל אויך עפּעס עסן האָב איך געענטפֿערט אַז איך בין נישט הונגעריק. ווען זי איז אַוועק האָבן מיר אַ ביסל אַרויסגערוקט אונדזער טישל פֿונעם דירעקטן זונענשײַן. וואָס מער איך האָב גערעדט, אַלץ ווייכער איז מײַן קול געוואָרן און אַלץ מער האָט ער זיך אויסגעשפּאַנט, און זיך אַ ביסל נענטער צו מיר אײַנגעבויגן איבערן טיש. ווען ער האָט אָפּגעגעסן און אָפּגעבענטשט האָט ער געפֿרעגט צי מיר קענען זיך ווידער טרעפֿן.
„פֿאַר וואָס נישט?“ האָב איך געזאָגט און אים געגעבן מײַן טעלעפֿאָן.
חיים האָט מיר אָנגעקלונגען אפֿשר אַכט מאָל, דאָס הייסט יעדן צווייטן טאָג… טעלעפֿאָניש האָבן מיר יעדעס מאָל גערעדט נישט ווייניקער ווי אַ האַלבע שעה, און אַ מאָל כּמעט אַ גאַנצע שעה. איך קען נישט זאָגן אַז איך האָב מיט גרויס חשק אַרויסגעקוקט אויף זײַנע טעלעפֿאָנען, ווײַל ער האָט אַ סך גערעדט וועגן דער מאַמען, וועגן זײַנע פּלימעניקעס און פּלימעניצעס. דאָס איז תּמיד געווען דער אָנהייב: די חנעוודיקע און קלוגע זאַכן וואָס די מאַמע האָט געזאָגט און וואָס די פּלימעניקעס און פּלימעניצעס האָבן אָדער געזאָגט אָדער געטאָן.
דערנאָך איז ער אַריבער צו דער טעמע, וואָס ער האָט הײַנט געלערנט מיט זײַן חבֿרותא אָדער אויף אַ שיעור, און דאָס האָט פֿאַרנומען די גאַנצע צײַט. נאָכן צווייטן קלונג, ווען איך האָב דערזען אַז ער קלינגט האָב איך שוין גיך גענומען עפּעס אין דער האַנט צו שטריקן אָדער העקלען, ווײַל כ׳האָב דערפֿילט ווי נייטיק עס איז פֿאַר אים צו רעדן מיט מיר. ס׳איז ווי ביקור חולים, האָב איך זיך אַליין געשטאַרקט. בלויז צוויי מאָל האָט ער זיך אָפּגעשטעלט אין שמועס צו פֿרעגן וואָס איך מאַך, און נאָך איידער איך האָב געקענט אַ וואָרט אַרויסזאָגן האָט ער שוין באַמערקט: „יאָ, יאָ. דו ביסט געזונט. גוט דאָס צו הערן. עס זענען דאָ שוואַכע מענטשן און געזונטע. ווי די מאַמע ע״ה, ביסטו אַ געזונטע, ג־ט צו דאַנקען.“
און איך האָב געטראַכט: יאָ, זי איז געווען געזונט ביז זי איז געשטאָרבן פֿון אַ קרענק. אַ מענטש איז שטאַרקער פֿון אײַזן און שוואַכער ווי אַ פֿליג. כ׳וואָלט אים דאָס געזאָגט, אָבער איך האָב נישט געוואָלט איבערהאַקן דעם מאָנאָלאָג.
איין מאָל האָב איך אַ ביסל זיך צעהוסט, האָט ער באַלד געפֿרעגט, צי איך בין קראַנק.
„ניין, נישט קראַנק, נאָר אַ ביסל פֿאַרקילט. ס׳וואָלט געווען בעסער ווען איך געדענק יעדן אין דער פֿרי אײַנצונעמען די וויטאַמינען, ספּעציעל וויטאַמין צע, וואָס מע זאָגט פֿאַרהיט פֿון קאַטערס.“
„איך וועל דיך דערמאָנען,“ האָט ער מיר צוגעזאָגט.
„זייער שיין פֿון דײַן זײַט, אָבער מע דאַרף נישט. כ׳וועל שוין ווי עס איז אַליין געדענקען.“
„אָבער דו האָסט ערשט געזאָגט, אָז דו געדענקסט נישט! און ס׳איז מיר זייער וויכטיק אַז דו זאָלסט בלײַבן געזונט.“
„מוזסט זיך נישט מטריח זײַן.“
און ער האָט געלאַכט כּמעט צו זיך אַליין און צוגעגעבן, „איך האָב דאָס אויך געטאָן פֿאַר דער מאַמען, ע״ה“ און צוגעגעבן האָט ער, אַז עס קומט אים צו אַ שטיק געזונט ווען ער רעדט מיט מיר. איך מוז יעצט לאַכן, ווײַל בײַ מיר שעפּט עס אויס דאָס געזונט. נו, טו איך אָבֿער פֿאָרט אַ מצווה.
אין דער פֿרי האָט ער מיר טאַקע געקלונגען צו דערמאָנען אײַנצונעמען די וויטאַמינען, און אין אָוונט האָט ער געקלונגען מיר צו ווינטשן אַ גוטע נאַכט. אין צווישנצײַט האָב איך גענומען קלערן ווי זיך אַרויסצודרייען פֿון דעם קלעם. נו, נאָך עטלעכע וואָכן שטריקן, (כ׳האָב געהאַלטן אין מיטן מאַכן דרײַ שאַלן) האָט ער מיך געפֿרעגט צי איך וויל זיך מיט אים ווידער טרעפֿן אין כּשרן קאַפֿע נאָכן רבֿנס שיעור.
„יאָ, גוט,“ האָב איך געענטפֿערט, און געטראַכט האָב איך, אַז דאָס וועט זײַן אַ גוטע געלעגנהייט צו ענדיקן אונדזער באַציִונג. עס גייט מיר שוין כּמעט וואַסער פֿון די אויערן פֿון אים.
חיים האָט אָנגעהויבן מיט שיינע רייד, וויפֿל הנאה ער האָט פֿון אונדזערע שמועסן, אַז איך בין אים געוואָרן אַ גוטער פֿרײַנד…
„אָבער… אָבער, פֿון דעסט וועגן…“ איך האָב אָבער גאָרנישט געקענט זאָגן. אָדער ער האָט מיך נישט געהערט אָדער ער האָט זיך געמאַכט נישט־וויסנדיק אַז איך וויל עפּעס זאָגן, ווײַל ער האָט ווײַטער גערעדט: און יעצט וויל ער מיר דערציילן ווי אַזוי זײַן ווײַב איז געשטאָרבן! איך זיץ פֿאַרגאַפֿט און ער דערציילט מיר אַ שוידערלעכע מעשׂה.
„די מאַמע איז געווען אין גאַנצן קעגן דעם שידוך. די סיבה האָט זי מיר קיין מאָל נישט געזאָגט. זי האָט נאָר געזאָגט אַז נישט קלאַראַ, און נישט קלאַראַס עלטערן געפֿעלן איר. „עפּעס איז מיט איר דער מער,“ האָט זי געזאָגט. „אָבער איך ווייס נישט וואָס. עפּעס איז דאָ נישט גלאַט!“ קלאַראַ ע״ה און איך האָבן עטלעכע יאָר גוט געלעבט צוזאַמען, אָבער די מאַמע האָט זי קיין מאָל נישט ליב באַקומען.
זי פֿלעג זאָגן זאַכן אַזוי ווי „עסן קען זי, אָבער קאָכן נישט“ און „ז׳איז אַ שליאַק!“ זי האָט קלאַראַן פֿאַרפֿינצטערט די יאָרן. און אַז קלאַראַ איז געווען אומצופֿרידן, ווי האָב איך געקענט זײַן צופֿרידן? מיר האָבן ביידע אײַנגענומען אַנטי־אַנגסט טאַבלעטן. קלאַראַ האָט קיין מאָל נישט פֿאַרשוואַנגערט. עטלעכע דאָקטוירים האָבן באַמערקט ווי זי ציטערט און זיך דערוווּסט וויפֿל אַנטי־אַנגסט טאַבלעטן זי נעמט אײַן און פֿאַר וואָס, האָט מען איר געעצהט זיך איבערציִען ווײַט פֿון דער שוויגער. האָבן מיר זיך איבערגעקליבן קיין קאַליפֿאָרניע צו איר משפּחה. ס׳איז געווען לויט דער תּורה: אין בראשית 2:24 שטייט אַז אַ מאַן מעג איבערלאָזן די מאַמע כּדי צו וווינען מיט זײַן ווײַב. אָבער זי האָט זיך נישט געקענט באַרויִקן, אַפֿילו ווען איך האָב דאָרט געקראָגן אַ שטעלע אין אַן אוניווערסיטעט.
מײַן מאַמע האָט איר געקלונגען יעדן אָוונט געווויר ווערן וואָס זי מאַכט, און דאָס האָט עס געמאַכט נאָך ערגער. קלאַראַ האָט געגעבן אַ שפּרונג יעדעס מאָל וואָס ס׳האָט געקלונגען דער טעלעפֿאָן. זי האָט מיך געבעטן הייסן די מאַמען אין גאַנצן נישט קלינגען, אָבער ווי באַליידיקט מען אַ מאַמען אַזוי?
קלאַראַ איז געגאַנגען פֿון איין דאָקטער צום צווייטן, ביז אַ גרויסער פּראָפֿעסאָר האָט געזאָגט, אַז מע מוז איר אָפּערירן. קלאַראַ איז מיט דעם געווען צופֿרידן ווײַל זי האָט געמיינט אַז איין מאָל פֿאַר אַלע מאָל וועט מען איר העלפֿן און אַרויסשנײַדן די פֿאַרשוואַנגער־מניעה און מיר וועלן האָבן אַ קינד. וואָס מ׳האָט אַרויסגעשניטן ווייס איך נישט. די דאָקטוירים האָבן געזאָגט אַז אַלץ איז גוט געגאַנגען, אַלץ איז אין אָרדענונג, בעסער קען נישט זײַן. אָבער קלאַראַ האָט נישט אויפֿגעהערט צו בלוטיקן און שרײַען פֿאַר ווייטיק. איך האָב פֿאַרלוירן די אַרבעט, וואָס האָט איר געאַרט מער פֿאַר מיר. איך האָב זי נישט געוואָלט לאָזן מיט פֿרעמדע לײַט, ווײַל נאָר מיט מיר האָט זי געזאָגט פֿילט זי זיך אַ קאָפּינקע בעסער. זי איז געווען אין גיהנום, און איך מיט איר צוזאַמען.
דאָקטוירים האָבן איר פֿאַרשריבן אַלערליי ווייטיק־מיטלען אָבער זיי האָבן נישט געהאָלפֿן. די מיטלען האָבן זי אַנטשלייפֿט און זי איז געשלאָפֿן מער און מער. איין פֿרימאָרגן האָב איך זיך אויפֿגעוועקט, און זי איז שוין געווען בלוי און קאַלט: טויט! אַ פּנים, האָט זי האָט שוין מער קיין לייד נישט געקענט פֿאַרנעמען, אײַנגענומען אַ סך פֿאַרשיידענע טאַבלעטן, און שוין… דאָס איז געווען מיט אַ יאָר צוריק.“ און חיים האָט אָנגעהויבן וויינען. „די מאַמע האָט אויך געוויינט,“ האָט ער געזאָגט. „זי האָט אַזוי געוואָלט, אַז מיר זאָלן זײַן צופֿרידן.“
וואָס האָב איך געקענט צו דעם זאָגן? כ׳האָב געפּלאַפּלט אַלע שאַבלאָנען וואָס העלפֿן קיינעם נישט. וואָס איז דער באַלזאַם פֿאַר אַ צעבראָכן האַרץ? הלוואַי וואָלט איך געוווּסט. האָב איך אים געזאָגט דעם אמת: „איך ווייס נישט וואָס צו זאָגן. איך ווייס דיך נישט ווי צו טרייסטן.“
ער האָט מיך געקוקט גלײַך אין די אויגן אַרײַן אין געזאָגט, „דו ווייסט יאָ. יעדע נאַכט און יעדער פֿרימאָרגן ווען מיר רעדן היילסטו מיר אַ ביסל מײַן צעבראָכן האַרץ.“
„דאָס… דאָס איז גוט,“ האָב איך געשטאַמלט, און אַראָפּגעקוקט.
„האָב מיט מיר חתונה. ווער מײַן ווײַב. איך ווייס אַז דו האָסט מיך אויך ליב!“
„חיים, איך קען נישט! דו ביסט אַ גוטער און דער רבונו־של־עולם וועט דיר מיט דער צײַט, אין דער ריכטיקער צײַט, צושיקן אַ פּאַסיק ווײַב.“
„ניין, זאָג דאָס נישט. דער אייבערשטער האָט מיר דיך געשיקט. איך פֿיל זיך גוט מיט דיר.“
פּלוצלינג האָב איך זיך דערטראַכט צו אַ גאָלדענעם תּירוץ. „הער זיך צו, חיים, דו ווייסט נישט קיין סך וועגן מיר, נאָר פּונקט אַזוי שטאַרק פֿאַרליבט ווי דו ביסט געווען אין קלאַראַן, אַזוי פֿאַרליבט בין איך געווען אין מײַן מאַן, זאָל ער האָבן אַ ליכטיקן גן־עדן, און ווען ער איז געשטאָרבן האָב איך געטאָן אַ נדר אַז איך וועל קיין מאָל ווידער נישט חתונה האָבן.“
„אָבער אַ בית־דין קען בטל מאַכן אַ נדר.“
„ניין, חיים, איך וויל נישט. איך וועל אים בלײַבן געטרײַ,“ און ווי אַ גוטע אַקטריסע האָב איך געלייגט די רעכטע האַנט איבערן האַרץ.
ער האָט צוגעפּרעסט די ליפּן, אַ פּנים, צו פֿאַרהאַלטן די טרערן און סוף־כּל־סוף געזאָגט: „אויב אַזוי, פֿאָר איך צוריק קיין קאָליפֿאָרניע, וווּ איך קען זײַן נעענטער צו קלאַראַס קבֿר.“
ער האָט זיך אויפֿגעשטעלט און איז אַרויס פֿונעם קאַפֿע. וואָס האָב איך געטאָן? איך בין געזעסן אַ ווײַלע, באַצאָלט פֿאַרן עסן און אַהיימגעפֿאָרן. איך האָב קיין מאָל נאָך דעם נישט געהערט אָדער געזען חיימען און האָב מער קיין חשק נישט געהאַט צוריקצוגיין צו הרבֿ פֿעלדענשטיינס שיעור.
A message from our Publisher & CEO Rachel Fishman Feddersen
I hope you appreciated this article. Before you go, I’d like to ask you to please support the Forward’s award-winning, nonprofit journalism during this critical time.
At a time when other newsrooms are closing or cutting back, the Forward has removed its paywall and invested additional resources to report on the ground from Israel and around the U.S. on the impact of the war, rising antisemitism and polarized discourse.
Readers like you make it all possible. Support our work by becoming a Forward Member and connect with our journalism and your community.
— Rachel Fishman Feddersen, Publisher and CEO
