וואָס איז די פֿאַרבינדונג צווישן עשׂו און רוים?What‘s the connection between Esau and Rome?
די אוראַלטע אַסאָציאַציע איז אויך געווען באַקאַנט בײַ פֿריִערדיקע קריסטן.
Image by wiki commons
אין דער פּרשה פֿון דער וואָך, „ויצא‟, גייט ווײַטער די רייד וועגן יעקבֿ אָבֿינוס מחלוקת מיט זײַן ברודער עשׂו, צוליב וועלכן יעקבֿ האָט געמוזט אַנטלויפֿן צו זײַן פֿעטער, לבֿן. סוף־כּל־סוף, האָט זײַן שווערע לאַנגיאָריקע פּראַצע בײַ לבֿנען זיך געשלאָסן מיטן שאַפֿן אַ גרויסע משפּחה.
אין אומצאָליקע ספֿרים ווערט באַהאַנדלט אויף פֿאַרשיידענע אופֿנים די אַסאָציאַציע פֿון עשׂון מיט דער רוימישער אימפּעריע און דער קריסטלעכער אָדער, גענויער, רוימיש־קאַטוילישער ציוויליזאַציע, וואָס ווערט באַטראַכט ווי אַ המשך פֿון רוים.
פֿון וואַנען נעמט זיך אָבער אַזאַ פֿאַרבינדונג? ס׳איז אינטערעסאַנט, אַז אין דער קריסטלעכער טראַדיציע איז אָט־די אַסאָציאַציע אויך באַקאַנט, הגם נישט אַזוי אַנטוויקלט. פּאַול — דער קריסטלעכער אַפּאָסטל, וועלכער האָט פֿאַרשפּרייט די נײַע רעליגיע דווקא אין רוים — פֿאַרגלײַכט די רוימער מיט יעקבֿס ברודער. דאָס איז אַ קלאָרע ראַיה, אַז די פֿאַרבינדונג איז עלטער, ווי דאָס מחלוקת צווישן ייִדן און קריסטן. אַזוי ווי יעקבֿ הייסט אויך ישׂראל, טראָגט עשׂו אויך אַ צווייטן נאָמען — אדום. די אָפּאָזיציע צווישן ייִדן און די אדומים טרעפֿט זיך אינעם אַפּאָקריפֿישן ספֿר־היובֿלות; די פֿאָרשער זענען זיך משער, אַז ער איז פֿאַרשריבן געוואָרן מיט 2,150 יאָר צוריק. דער דאָזיקער ספֿר איז אָנגענומען ווי אַ הייליקער בײַ די עטיאָפּישע ייִדן; 15 עקזעמפּלאַרן פֿונעם אָריגינעלן לשון־קודשדיקן טעקסט האָט מען אַנטדעקט צווישן די מגילות־ים־המלח. הגם די חז״ל האָבן נישט אײַנגעשלאָסן דעם ספֿר־היובֿלות אין תּנ״ך, באַווײַזן זיך פֿאַרשיידענע עלעמענטן דערפֿון אין באַקאַנטע מדרשים.
די אדומים האָבן באַזעסן אַ גרויסן שטח צום דרום פֿון ים־המלח, וואָס געפֿינט זיך הײַנט טיילווײַז אין מדינת־ישׂראל און טיילווײַז אין יאָרדאַניע. יהודה המכּבי, איינער פֿון די חנוכּה־העלדן, האָט אויף אַ קורצער צײַט פֿאַרכאַפּט די אדומישע טעריטאָריע; זײַן פּלימעניק, דער האַלב־מלך יוחנן הורקנוס, האָט ווידער איבערגענומען אדום און געצוווּנגען די דאָרטיקע תּושבֿים זיך מגייר צו זײַן. ווי אַ רעזולטאַט, איז דער ייִחוס־חילוק צווישן ייִדן און אדומים במשך פֿון אַ פּאָר דורות אין אַ ממשותדיקער מאָס צעשווענקט געוואָרן. ביסלעכווײַז האָבן די אייניקלעך פֿון אדומישע גרים פֿאַרנומען וויכטיקע פּאָזיציעס; אונטער דער רוימישער השפּעה, זענען אַנשטאָט די כּהנים־חשמונאָים געקומען צו דער מאַכט אדומישע מלכים, אָנהייבנדיק פֿון אַנטיפּאַטרוס (אַנטיפּאַטער), דעם טאַטן פֿונעם באַרימטן קיניג הורדוס. צוליב דעם, האָט דער ייִדישער עולם אָנגעהויבן אַסאָציִיִרן די אַדומים מיט די רוימער.
שפּעטער האָבן זיך באַוויזן לעגענדעס, אַז די רוימישע מלכים שטאַמען אַליין פֿון קדמונים אָן פֿון עשׂו־אדום. אַ סך פֿון זיי, גאָר שיינע און פֿאַרכאַפּנדיקע, זענען געזאַמלט אין „ספֿר־הישר‟ און „יוסיפֿון‟. ביידע ספֿרים זענען געשאַפֿן געוואָרן אין מיטל־עלטער, אָבער אַנטהאַלטן אַ רײַכן אוראַלטן פֿאָלקלאָרישן מאַטעריאַל. לויט איין באַקאַנטער מעשׂה, איז איינער, צפֿו בן אליפֿז בן עשׂו, געווען דער זעלבער העלד, ווי טעזיי אין דער גריכיש־רוימישער מיטאָלאָגיע. צוליב דעם, וואָס ער האָט מנצח געווען אַ שרעקלעכן פּיפּערנאָטער, האָבן די אָבֿות פֿון די צוקונפֿטיקע רוימער אויסגעקליבן אים ווי אַ מלך.
אַ סך אדומים האָבן זיך באַצויגן צו דער רוימישער ציוויליזאַציע מיט גרויס דרך־ארץ און סימפּאַטיע, דערפֿאַר האָבן זיי געקראָגן אין ארץ־ישׂראל אַ רעפּוטאַציע פֿון „אָרטיקע רוימער‟. פֿון דער צווייטער זײַט, דערציילט יוסף פֿלאַוויוס, אַז 20,000 אַדומיש־שטאַמענדיקע ייִדן האָבן זיך באַטייליקט אינעם ייִדישן אויפֿשטאַנד קעגן רוים. מיט אַ וואָך צוריק האָב איך דערמאָנט אין מײַנעם אַן אַרטיקל די לעגענדאַרע פֿעסטונג מצדה. ס׳איז גאַנץ מעגלעך, אַז צווישן אירע באַשיצער זענען אויך געווען אייניקלעך פֿון אדומישע גרים.
ווי באַלד די רוימישע אימפּעריע האָט אָפּגעשפּילט אַ שליסל־ראָלע אין דער אייראָפּעיִשער געשיכטע, האָבן ייִדן אָנגעהויבן צו באַטראַכטן די אייראָפּעער בכלל ווי גײַסטיקע אָדער אַפֿילו בוכשטעבלעכע אייניקלעך פֿון עשׂו. אַפֿילו די גריכישע ביזאַנץ האָט זיך דאָך דערקלערט ווי אַ נײַער רוים נאָכן פֿאַנאַנדערפֿאַל פֿון דער רוימישער אימפּעריע. די קאַראָלינגישע און, שפּעטער, די דײַטשישע קיניגן האָבן זיך אויך געהאַלטן פֿאַר אירע יורשים.
די, וואָס אַסאָציִיִרן די מערבֿדיקע ציוויליזאַציע נאָך אַלץ מיט עשׂון, זאָלן זיך אָבער דערמאָנען, אַז יעקבֿ האָט שלום געמאַכט מיט זײַן ברודער. נישט געקוקט אויף יאָרהונדערטער אַנטיסעמיטישע רדיפֿות, איז דער הײַנטיקער „מעטאַפֿיזישער עשׂו‟, די מערבֿדיקע וועלט, געוואָרן דווקא אַ פֿרײַנדלעך און באַקוועם אָרט פֿאַר ייִדן.
