טשיקאַוועסן: קינדער געפֿינען 2,000־יאָריקן נאַפֿטלאָמפּ; אַן אַרכיוו פֿון 300 יאָר ייִדישן לעבן אין אירלאַנדTidbits: Children find 2,000 year-old oil lamp; an archive of 300 years of Jewish life in Ireland
די דרײַ קינדער וואָס האָבן געפֿונען דעם אוצר: אַלון כּהן, ליאַם אַטיאַס און רותּם לבֿנת Photo by Israeli Antiquities Authority
Tidbits is a weekly feature of easy news briefs in Yiddish that you can listen to or read, or both!
If you read the articles and don’t know a word, just click on it and the translation appears. You’ll also find the link to the article in English after each news brief.
Listen to the report here:
הערט די „טשיקאַוועסן“ אויף אוידיאָ דאָ:
אַ גרופּע קינדער האָט געפֿונען אַ 2,000־יאָריקן נאַפֿטלאָמפּ לעבן קיבוץ פּרוד (פּאַראָד) אין צפֿון־גליל — אַ רמז פֿון אַן אוראַלטן ייִדישן דאָרף אין דעם ראַיאָן, האָט געמאָלדן די ישׂראלדיקע אינסטאַנץ פֿון אַנטיקוויטעטן.
די דרײַ קינדער — אַלון כּהן, ליאַם אַטיאַס און רותּם לבֿנת — וואָס זענען אַלע תּלמידים פֿונעם פֿערטן קלאַס אין דער שול פֿונעם קיבוץ, „נוף הגליל“, האָבן אַנטדעקט דעם לאָמפּ בעת אַ שפּאַציר מיט עטלעכע וואָכן צוריק. זיי האָבן באַמערקט אַז עפּעס שטעקט אַרויס פֿון דער ערד און האָבן לכתּחילה געמיינט אַז דאָס איז סתּם אַן אומגעוויינטלעכער שטיין.
אָבער ווען זיי האָבן דאָס אַרויסגעצויגן פֿון ד’רערד האָבן זיי דערזען אַז דאָס איז אַ ליימענער נאַפֿטלאָמפּ. די קינדער האָבן אים געוויזן זייערע עלטערן, וועלכע האָבן אים געבראַכט צו דער אינסטאַנץ. די פֿאָרשטייער פֿון דער אינסטאַנץ האָבן באַשטעטיקט אַז דער לאָמפּ איז בערך 2,000 יאָר אַלט.
די קינדער האָבן געפֿונען דעם לאָמפּ נאָענט צום אָרט וווּ מע פֿירט איצט דורך אַן אויסגראָבונג כּדי צו בויען אַ נײַע געגנט אינעם קיבוץ.
די דירעקטאָרשע פֿון דער שול, דניאלה חזן, האָט ספּעקולירט אַז דער לאָמפּ איז אַרויסגעשטויסן געוואָרן פֿון אונטער דער ערד צוליב די וויברירונגען פֿונעם בוי־פּראָיעקט נישט ווײַט. דער דירעקטאָר פֿון דער אינסטאַנץ, אלי עסקאָזידאָ, האַלט אָבער אַז דאָס איז אַ רעזולטאַט פֿון די רעגנס וואָס פֿאַלן אין דעם סעזאָן. „אַ דאַנק די רעגנס האָט ער געזאָגט — געפֿינען מיר יעדעס יאָר אַזוינע וווּנדערלעכע סורפּריזן פֿון דער ערד.“
צו לייענען די נײַעס אויף ענגליש, גיט אַ קוועטש דאָ.
די ישׂראלדיקע נאַציאָנאַלע ביבליאָטעק האָט לעצטנס באַקומען 22 בענד אַרכיוון וואָס דאָקומענטירן מער ווי 300 יאָר ייִדיש לעבן אין אירלאַנד.
די דאַטן־באַזע, צונויפֿגעשטעלט פֿון סטואַרט ראָזענבלאַט, דעם פּרעזידענט פֿון דער גענעאָלאָגישער געזעלשאַפֿט פֿון אירלענדישע ייִדן, נעמט אַרײַן מעטריקעס און טויט־צעטלען געזאַמלט פֿון אַ הייבאַם בײַם סוף 19טן יאָרהונדערט. מע קען דאָרט אויך געפֿינען פּאָליציי־רעגיסטערס פֿון אימיגראַנטן בײַם אָנהייב פֿונעם 20סטן יאָרהונדערט, און אַ סך אַנדערע דאָקומענטן אָנהייבנדיק פֿון די 1700ער יאָרן ביז הײַנט.
אין אַ פּרעסע־קאָמוניקאַט פֿון דער ישׂראלדיקער נאַציאָנאַלער ביבליאָטעק האָט ראָזענבלאַט דערמאָנט נאָך זאַכן וואָס מע קען געפֿינען אין די אַרכיוון. „חתונות, צענזוסן, שיל־מיטגלידערשאַפֿט און מצבֿה־אויפֿשריפֿטן זענען בלויז אַ טייל פֿון דער אינפֿאָרמאַציע וואָס משפּחות קענען איצט באַקומען, כּדי בעסער צו פֿאַרשטיין זייער רײַכע אירלענדישע קולטור־ירושה,“ האָט ראָזענבלאַט געזאָגט.
די ערשטע ייִדן אין אירלאַנד זענען געווען ספֿרדישע פּליטים אַנטלאָפֿענע פֿון דער שפּאַנישער אינקוויזיציע פֿונעם 15טן יאָרהונדערט. בײַם סוף 19טן יאָרהונדערט האָבן אָנגעהויבן זיך דאָרט באַזעצן ייִדן פֿון מיזרח־אייראָפּע.
עטלעכע באַקאַנטע פֿיגורן פֿון דער ייִדישער געשיכטע זענען דערצויגן געוואָרן אין אירלאַנד, צווישן זיי — הרבֿ יצחק הערצאָג, דער זיידע פֿונעם איצטיקן ישׂראלדיקן פּרעזידענט, וואָס הייסט אויך יצחק יערצאָג. הרבֿ הערצאָג, אַ געטרײַער שטיצער פֿונעם אירלענדישן נאַציאָנאַליזם, האָט פֿון 1916 ביז 1919 געדינט ווי דער רבֿ פֿון בעלפֿאַסט און פֿון 1919 ביז 1936 ווי דער רבֿ פֿון דאָבלין. אין 1936 איז ער באַשטימט געוואָרן ווי דער ערשטער אַשכּנזישער הויפּט־רבֿ פֿון ישׂראל.
צו לייענען די נײַעס אויף ענגליש, גיט אַ קוועטש דאָ.
