די אומגעוויינטלעכע חומש־מעשׂה וועגן דער קופּערנער שלאַנגThe surprising Biblical story of the copper snake
הײַנט דינט אַ שטעקן מיט צוויי שלאַנגען ווי דער אינטערנאַציאָנאַלער סימבאָל פֿון מעדיצין.
Image by Wikimedia Commons
דער נאָמען פֿונעם ערשטן טייל אין אונדזער טאָפּלטער פּרשה — „חוקת‟ — איז מרמז, אַז אין איר ווערן דערמאָנט געוויסע ענינים, וואָס דער מענטשלעכער שׂכל איז נישט מסוגל צו באַגרײַפֿן ווי געהעריק ווײַל דאָס וואָרט „חוק‟ מיינט טאַקע אַן ענין, וואָס לאָזט זיך נישט באַנומען ווערן אויף אַ ראַציאָנעלן אופֿן.
די סדרה הייבט זיך אָן מיט דער פּרה־אַדומה — דאָס אַש פֿון אַ רויטער קו, מיט וועלכן די כּהנים האָבן געקאָנט אָפּרייניקן אַ ייִד נאָך זײַן האָבן אָנגערירט אַ טויטן. די קו וואָלט געמוזט זײַן אַ ריין־רויטע, וואָס האָט קיינמאָל נישט געטראָגן קיין יאָך. מע האָט זי געדאַרפֿט שעכטן און פֿאַרברענען דווקא מחוץ דעם הר־הבית. דאָס אַש האָט מען אויסגעמישט מיט קוואַלוואַסער און ספּעציעלע מאַטעריאַלן.
דער טהרה־ריטואַל האָט געהאַט אַ מאָדנעם עפֿעקט: ער האָט מטמא געווען דעם כּהן, וועלכער האָט אים דורכגעפֿירט. דער כּוח פֿון טהרה האָט אָבער גלײַכצײַטיק געדינט ווי אַ כּוח פֿון טומאה. צוליב דעם וואָס דעם ריטואַל פֿון דער פּרה־אַדומה איז אַזוי שווער צו פֿאַרשטיין דערמאָנען די חז״ל און מפֿרשים עס כּסדר ווי אַ בײַשפּיל פֿון אַ „חוק‟.
למעשׂה, האָבן אַ סך באַקאַנטע ייִדישע דענקער, בפֿרט חסידישע, פֿאָרגעלייגט אַ גאַנצע ריי הסברים, ווי אַזוי די פּרה־אַדומה האָט געפּועלט. אַ צאָל חסידישע רביים דערקלערן אויך, אַז נאָר אַ פּשוטער מענטש קאָן נישט באַגרײַפֿן דעם סוד פֿון דער מיסטעריעזער מיצווה; אַן עכטער צדיק קאָן יאָ פֿאַרשטיין, אָבער איז מסוגל איבערגעבן מיט פּשוטע מענטשלעכע ווערטער.
דערצו, איז באַקאַנט אַ פּאַראַדאָקסאַלער תּירוץ, אַז אינעם עצם־אומוויסן שטעקט אַ גרויסע חכמה. רבי נחמן בראַצלעווער פֿלעגט כּסדר זאָגן, אַז „תּכלית הידיעה שלא נדע‟ — דער סוף פֿונעם וויסן איז, אַז מיר ווייסן גאָרנישט. הגם רבי נחמן האָט אָפֿט פֿאַרדאַמט פֿילאָסאָפֿיע, האָט ער זי אַליין שטודירט. די פֿראַזע „איך ווייס, אַז איך ווייס פֿון גאָרנישט‟ האָט אַמאָל געזאָגט דער גריכישער חכם סאָקראַט. אַדרבה, ווײַזט אויס, אַז זײַן אַנטי־פֿילאָסאָפֿישן „דיסקליימער‟ האָט רבי נחמן גענוצט, כּדי צו פּאָפּולאַריזירן זײַנע אייגענע פֿילאָסאָפֿישע געדאַנקען.
פֿון דער צווייטער זײַט, דאַרף מען באַטאָנען, אַז סאָקראַט האָט געלעבט מיט איבער 2,400 יאָר צוריק, כאָטש זײַנע קלוגע ווערטער לעבן נאָך אַלץ אַפֿילו אין דער חסידישער וועלט. קאָן זײַן, אַז נאָך פֿריִער, אין משה רבינוס תּקופֿה, האָבן ייִדן בעסער פֿאַרשטאַנען דעם באַטײַט פֿון אַזעלכע מיסטעריעזע ענינים, ווי די פּרה־אַדומה.
ווײַטער אין אונדזער פּרשה ווערט דערציילט די אומגעוויינטלעכע מעשׂה מיט דער קופּערנער שלאַנג. ווען גיפֿטיקע שלאַנגען האָבן אָנגעהויבן בײַסן ייִדן אינעם מידבר, האָט משה רבינו אַרויפֿגעשטעלט, לויטן אייבערשטנס באַפֿעל, אַ קופּערנע שלאַנג אויף אַ הויכן שטאַנג, און צוגעזאָגט, אַז יעדער געביסענער, ווען ער קוקט אויף דעם דאָזיקן סגולה־אָביעקט, וועט אויסגעהיילט ווערן.
מיט הונדערטער יאָרן שפּעטער האָט זיך אַרום יענער קופּערנער שלאַנג געשאַפֿן אַן עבֿודה־זרה מיטן נאָמען נחושתּן. דער מלך חזקיה, אַ גרויסער קנאָי קעגן געצן־דינערײַ, האָט די שלאַנג צעשטערט.
אין תּמנע, אינעם דרומדיקן טייל פֿון ארץ־ישׂראל, האָבן די אַרכעאָלאָגן אַנטדעקט אַ קליינעם אַלט־מיצרישן טעמפּל, געווידמעט דער געטין האַטאָר. אינעם דאָזיקן אָרט האָבן זיך אַמאָל געפֿונען קופּער־שאַכטעס. אין די רויִנען פֿונעם טעמפּל האָט מען, גאַנץ חידושדיק, אויך געפֿונען אַ קופּערנע פֿיגור פֿון אַ שלאַנג מיט אַ באַגילדעטן קאָפּ.
אויף לשון־קודש שטאַמען די ווערטער „נחש‟ (שלאַנג) און „נחושת‟ (קופּער) פֿונעם זעלבן שורש; דאָס וואָרט „נחש‟ מיינט אויך אַ סגולה־שפּרוך. אין תּנ״ך טראָגט דער חשובֿער נשׂיא פֿון שבֿט־יהודה — פֿון וועלכן עס שטאַמט דוד המלכס משפּחה — דעם מיסטעריעזן „שלאַנגישן‟ נאָמען נחשון.
ס׳איז אינטערעסאַנט, אַז אַפֿילו אין דער הײַנטיקער וועלט דינט אַ שטעקן מיט אַ שלאַנג ווי דער אינטערנאַציאָנאַלער סימבאָל פֿון מעדיצין; דאָס קומט פֿון אַלט־גריכישע צײַטן. ווײַזט אויס, אַז שלאַנגען ווערן אין דער מענטשלעכער געשיכטע, במשך פֿון טויזנטער יאָרן, אַסאָציִיִרט סײַ מיט סם, סײַ מיט רפֿואה. קאָן זײַן, אַז די ווײַטערדיקע היסטאָרישע פֿאָרשונגען וועלן ווײַזן, אַז דאָס אַש פֿון דער רויטער קו, זײַענדיק טאַקע אַ „חוק‟, אַ מיסטעריע, איז מיט 3,000 יאָר צוריק אויך געווען אַ גענוג שׂכלדיקער ריטואַל, אָנגעלאָדן מיט באַטײַטפֿולע אַסאָציאַציעס.
