אינטימע פּרטים װעגן דעם קינסטלער ישׂשׂכר-בער ריבאַק Intimate details about the artist Issachar Ber Ryback
ישׂשׂכר בער ריבאַק, „מײַן דאָרף“, 1924 Photo by Wikimedia Commons
סוף־כּל־סוף הײבט דער ברייטער עולם אָן צו אָנערקענען די פּרעכטיקע קונסטווערק פֿונעם ייִדישן קינסטלער ישׂשׂכר בער ריבאַק (1897־1935). אַן אַנומלטיקער אַרטיקל אין „האַרץ“ איז אַ ממשותדיקער סימן דערפֿון.
דער אַרטיקל, אָנגעשריבן פֿון נעמה ריבה, באַשרײַבט אַ וויכטיקע אױסשטעלונג פֿון ריבאַקס װערק, וואָס קומט איצט פֿאָר בײַם ייִדישן מוזײ אין פּאַריז. ביזן סוף 2022 קען מען דאָרטן זען אַרום 20 פֿון ריבאַקס קונסטווערק, צוזאַמען מיט די געהעריקע דאָקומענטן, און באַרײַכערט פֿון רעפֿעראַטן און קאָנצערטן. דער פּאַריזער מוזײ, אַ דאַנק אַן אױסערגעװײנטלעכער צוזאַמענאַרבעט מיט די קונסטמוזײען אין בתּ־ים, ישׂראל, האָט געבאָרגט 10 מאָלערײַען בײַם ריבאַק־הױז, אַ טײל פֿון בתּ־ים.
ריבה באַשרײַבט װי ריבאַקס אַלמנה, סאָניע, האָט געגרינדעט דאָס ריבאַק־הױז אין 1963 װי אַ דענקמאָל צו איר מאַן — װאָס איז געשטאָרבן צום יונגן עלטער פֿון 38 יאָר. ריבה ציטירט קוראַטאָרן און פֿאָרשערס אין פֿראַנקרײַך און ישׂראל װאָס באַשרײַבן ריבאַקס טאַלאַנט און ווי באַרימט ער איז געווען — כּמעט אַזוי באַרימט ווי מאַרק שאַגאַל. מען דערמאָנט ריבאַק אָפֿט מאָל בשותּפֿות מיט שאַגאַלן צוליב דעם וואָס זיי האָבן ביידע געמאָלט ייִדישע טעמעס, כאָטש ריבאַקס װערק זענען טונקעלער און מיט אַ מער געפּײַניקטער שטימונג. אױב ריבאַק װאָלט, ווי שאַגאַל, דערלעבט ביז 97 יאָר װאָלטן די צװײ מאָלערס מסתּמא געװען ערנסטע קאָנקורענטן.
אין איר אַרטיקל גיט ריבה אַן אינפֿאָרמאַטיװן איבערבליק פֿון ריבאַקס לעבן און קאַריערע — אַ טעמע וואָס דער פֿאָרווערטס האָט וועגן דעם לעצטנס געשריבן. געבױרן איז ער אין אוקראַיִנע אין 1897, שטודירט קונסט אין קיִעװ, און זיך באַזעצט אין פּאַריז אין 1926. ער האָט געשאַפֿן מאָלערײַען, ליטאָגראַפֿיעס, ביכער־אילוסטראַציעס און עטלעכע סקולפּטורן, כּמעט אויסשליסלעך אױף ייִדישע טעמעס. זײַן מײַסטערװערק איז אַ סעריע ליטאָגראַפֿיעס, „מײַן חרובֿע הײם” (1923), װאָס שילדערט דאָס ייִדישע לעבן אין די שטעטלעך פֿון אוקראַיִנע פֿאַר די טראַװמעס פֿון דער ערשטער װעלט־מלחמה און די װײַטערדיקע פּאָגראָמען. ריבה גיט אונדז אָבער אַ סך מער װי די פֿאַקטן: זי פֿירט אײַן, אַ פּנים, צום ערשטן מאָל אױף ענגליש, אינטימע פּרטים װעגן ריבאַקס פּערזענלעכקײט און דערפֿאַרונגען.
ריבאַקס משפּחה איז למשל געװען אַ משׂכּילישע, וואָס האָט פֿאַרמאָגט סײַ ספֿרים סײַ רוסישע ליטעראַטור. װען ישׂשׂכר ריבאַק איז געװען אַ קינד האָבן זײַנע ברידער און שװעסטער חוזק געמאַכט פֿון אים צוליב זײַן אינטערעס צו קונסט. װי אַ צענערלינג האָט ער געמאָלט קריסטלעכע סצענעס אין קלױסטערס אַרום דער אוקראַיִנישער שטאָט כערסאָן. מיר הערן װעגן זײַן „שטורעמדיקן טעמפּעראַמענט“, און אַז ער איז געװען באַקאַנט פֿאַר זײַנע בונטאַרישע מעשׂים װען ער האָט שטודירט קונסט אין קיִעװ. פֿון זשורנאַלן למשל האָט ער זיך געלערנט וועגן אַוואַנגאַרד־באַװעגונגען װי קוביזם, וויסנדיק אַז זײַנע לערערס האָבן נישט געהאַלטן דערפֿון. אײנער פֿון די דאָזיקע לערערס, עמנואל מאנה כּץ, האָט באַשריבן װי ריבאַק אַלײן האָט באַשלאָסן צו מאָלן ייִדישע טעמעס, נישט געקוקט אױף דער אָפּמוטיקונג פֿון אַנדערע קינסטלערס.
כּץ האָט אױך גערעדט װעגן ריבאַקס איבערגעגעבנקײט צו דער ייִדישער פֿאָלקסקונסט װי אַ קװאַל פֿאַר זײַן אײגענער שאַפֿערישקײט — אַ ירושה פֿון זײַנע נסיעות װי אַ יונגער מאַן דורך בעלאַרוס מיטן קינסטלער, על ליסיצקי׃ צוזאַמען האָבן זײ באַזוכט ייִדישע שטעטלעך און אײַנגעזאַפּט די רײַכע װיזועלע אידיאָמען פֿון דער טראַדיציאָנעלער ייִדישער קונסט, אַרײַנגערעכנט די אַלטע הילצערנע שילן װאָס ריבאַק האָט שפּעטער אַזױ רירנדיק געמאָלט. אױף אַן אַנדער טעמע, הערן מיר אַז ריבאַק האָט געהאַט דאָס גאַנצע לעבן אַ ספּעציעלע באַציִונג מיט קינדער, װאָס ער האָט אָפֿט געמאָלט מיט אַן אױסערגעװײנטלעכער סענסיטיװקײט. די סיבה פֿאַר זײַן פֿריִיִקן טױט בלײַבט אַ מיסטעריע, אָבער לויט ס׳רובֿ קוואַלן איז ער פּלוצעם קראַנק געװאָרן און איז געשטאָרבן אין שפּיטאָל מיט אַ פּאָר חדשים שפּעטער.
אין ריבאַס אַרטיקל קומט ריבאַק אַרױס פֿאַרן ערשטן מאָל װי אַ מענטש פֿון פֿלײש און בלוט, מיט זײער אַ שטאַרקער פּערזענלעכקײט. אַװדאי שטעלט ריבה נישט פֿאָר די מקורים פֿון די דאָזיקע נײַע פּרטים׃ זי האָט דאָך געשריבן אַ צײַטונג־אַרטיקל, נישט קײן װיסנשאַפֿטלעכע שטודיע. פֿונדעסטװעגן איז איר באַריכט אַ בײַשפּיל, אַז מע באַציט זיך איצט ערנסט און מיט דרך־ארץ צו די ייִדישע קינסטלער פֿונעם 20סטן יאָרהונדערט, און אַז ריבאַק בפֿרט איז אין דער קונסטוועלט דעמאָלט געווען ממש אַ גדול־הדור.
